سالم بودن ما فقط به سبک زندگی‌مان بستگی ندارد، بلکه محل سکونت نیز بر سلامت انسان تاثیر مستقیم دارد. در اینجا موضوع مهمی به نام شهر سالم مطرح می شود. وجود شهر سالم، رعایت شیوه‌های زندگی سالم را نیز برای ساکنان آن آسان تر می‌کند. گستره این موضوع از خدمات باکیفیت سلامت گرفته تا تشویق مردم به پیشگیری از بیماری‌ها یا کاهش آلودگی‌های هوا را شامل می‌شود.
شهر سالم چگونه شهری است؟
شهر سالم؛ اصطلاحی است در حوزه سلامت و بهداشت عمومی و طراحی شهری مطرح است که بر تاثیر و نقش سیاست بر بهداشت بشر نیز تاکید دارد. ایده شهر سالم در شکل امروزین آن، برگرفته از اقدامات سازمان بهداشت جهانی درباره سلامت شهرها و روستاهاست که در سال ۱۹۸۶ اعلام شد. هرچند تاریخ دقیق این ایده به اواسط قرن ۱۹ میلادی بر می گردد، ولی با توسعه وحدت اروپایی و سرانجام شکل گیری اتحادیه اروپا، این ایده بین المللی به سرعت به راهی در راستای اعمال سیاست های بهداشت عمومی در اروپا و در سال های اخیر تلاش های سازمان بهداشت جهانی در بخش های مختلف جهان از جمله در کانادا و بخش هایی از امریکای لاتین به گونه دیگری، تبدیل شد. ایده ای که اکنون دربرخی ازاین مناطق به عنوان “جماعت های سالم ” مطرح است و جایگزینی برای شهر سالم است.
سازمان بهداشت جهانی، شهر سالم را این گونه تعریف کرده است: “شهر سالم شهری است که به صورت مداوم در مسیر ایجاد و توسعه محیط زیست فیزیکی و اجتماعی و توسعه منابع همکاری و مشارکت تلاش می کند، به نحوی که مردم را قادر می سازد تا به طور دو جانبه از یک دیگر در اجرای تمامی کارکردهای زندگی و ارتقای تحقق حداکثر توان نهفته خود، حمایت کنند.”
از آنجایی که اندازه گیری منظم شاخص‌های ضروری، ایجاد استانداردها و تشخیص و تعیین میزان تاثیر هر بخش جامعه بر سلامت، موضوعی دشوار است، در بعضی مناطق همانند اروپا ارزیابی مشکلات بهداشت و سلامت، یک بخش الزامی در اجرای هرگونه طرح توسعه وعمران عمومی تلقی می شود.
امروزه، شبکه بی شماری از شهرهای سالم در سطح بین المللی و به ویژه در منطقه اروپا وجود دارد، اما هدف و موضوع اساسی در همه این شبکه ها، کسب اطمینان از این است که استانداردها و ارزیابی های بهداشت و سلامت در تمامی مدیریت های شهری، طراحی شهری و شهرسازی به طور دقیق مورد توجه و بررسی قرار گرفته باشد.
به طور مثال “شهرسازی و سلامت” موضوع روز جهانی سلامت در سال ۲۰۱۰ بود. شهر سالم از نظر سازمان بهداشت جهانی، بخش های گسترده از مباحث زیست محیطی و مدیریت شهری مانند کیفیت هوا، تغییرات آب و هوایی، مسکن و ساختمان، بهداشت روانی و حمل و نقل شهری را در بر می گیرد که هریک از این بخش ها نیز زیرمجموعه های خود را دارند که به تفصیل و جداگانه مورد توجه قرار می گیرند. همچنین یکی از ابزارهای مهم در توسعه سلامت و بهداشت عمومی در شهرها، توسعه کارآفرینی اجتماعی است.
در یک توضیح کوتاه “شهر سالم” پروژه ای است برای ایجاد یک حرکت جهانی که می کوشد تمامی مسئولان و مقامات محلی را در توسعه سلامت از رهگذر روندی از اقدامات سیاسی و اجتماعی، افزایش ظرفیت ها، تحولات نهادی و همکاری براساس برنامه ریزی و اجرای پروژه های نوآورانه درگیر کند.
در مجموع، اندیشه های بنیادین در حرکت های “شهر سالم” عبارت‌ند از: ایجاد محیط حمایتگرانه از سلامت و بهداشت عمومی، دستیابی به کیفیت زندگی برای تمام افزاد، تامین نیازهای اساسی بهداشت و سلامت برای همه و تامین منابع برای دسترسی به مراقبت های بهداشتی.
هم اکنون حدود ۹۰ شهر در سراسر جهان، تنها در بخش اروپایی شبکه شهر سالم سازمان بهداشت جهانی عضویت دارند. مهم ترین هدف این شبکه به شکل دقیق، تمرکز به مقوله سلامت در همه فعالیت های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی دولت ها در شهرهاست. سلامت موضوعی است فراگیر که مقامات دولتی و محلی با توجه به قدرت حمایت از پروژه هایی در زمینه سلامت و بهداشت شهروندان، نقش منحصر بفردی در رهبری این فعالیت‌ها دارند.
خصوصیات شهر سالم چیست؟
رشد سریع جمعیت شهرها به دلیل نرخ بالای موالید و مهاجرت به همان نسبت مصرف منابع در آنها و انتشار آلودگی از آنها را افزایش داده و امروزه نه تنها تعادل اقتصادی و اجتماعی درون شهرها را برهم زده است، بلکه موجب عدم تعادل اکولوژیک منطقه ای که در آن قرار گرفته اند، نیز شده و عرصه های طبیعی را روزبه روز بیشتر بر افزاد ساکن در کره زمین، آن تنگ کرده است. این امر درست خلاف اصول توسعه پایدار برای شهرها و محیط زیست می باشد، بنابراین، برای دستیابی به توسعه متوازن و پایدار شهرها و محیط زیست در درازمدت، نیاز به بازنگری روابط موجود بین اجزاء سیستم های درون شهر، شهر با محیط زیست خود، شهر با سایر شهرها و مناطق جهان می باشد.
شهرها بستری برای توسعه راهبردهای کلانی هستند که از طریق آن، می توان بهداشت و سلامتی را ارتقا بخشید و روابط و تعاملات انسانی را بهبود بخشید. علم اکولوژی نیز در شهرها، به خصوص شهرهای بزرگ، حیات پدیده های طبیعی را در ارتباط با تکنولوژی و تمدن بشری و محیط زیست انسانی تجزیه و تحلیل می کند.
اکولوژی شهری به عنوان برنامه عملی به نحوه برخورد با زمین، گیاهان، جانوران و به خصوص با آب موجود در شهر می پردازد. اینکه در مصرف مواهب طبیعی صرفه جویی کنیم، مسئولانه و همراه با وسواس به زمین حاصلخیز شهری، به آب مشروب و گوارا، به گیاهان و جانوران که ساکنان اصلی و قدیمی شهر بوده اند، نگاه کنیم و به وضع قوانین عادلانه برای همزیستی با آنها بپردازیم، امری به شدت ضروری است.
جنبش “شهر سالم” بر پیشرفت جامع و سیاستگذاری های سیستماتیک و طراحی برای سلامت در زمینه‌های زیر تاکید دارد:
• ضرورت بررسی و تمرکز بر فقر شهری و نابرابری شهروندان با توجه به امکانات سلامت
• ضرورت توجه به گروه های آسیب پذیر شهری
• ضرورت رشد مدیریت های مشارکتی
• توجه به عوامل و موانع اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی در گروه سلامت و بهداشت
کدام شهرهای ایران در گروه شهر سالم هستند؟
در سال های اخیر اخباری مبنی بر ثبت و معرفی شهرهایی مانند کاشان، مهریز، رشت، طبس ، بیرجند و … به عنوان شهر سالم در رسانه‌های گروهی منتشر شده است و این در حالی است که اغلب این شهرها از انبوه آلودگی‌ها همچون آلودگی صوتی، آلودگی محیطی و آلودگی هوا رنج می‌برند و مثلا در شهری همچون رشت، محیط زیست به شدت در حال تخریب است و رودخانه‌های آن عملا به کانال فاضلاب و محلی برای انباشت زباله تبدیل شده است. در نتیجه نیاز به یک چهارچوب دقیق برای بررسی شهرهای سالم در ایران، به یک نیاز ضروری در امر مدیریت شهری تبدیل شده است.
