بزرگترین شهر جنوب استان آذربایجان غربی و مرکز شهرستان بوکان است. نماد شهر بوکان، قلعه سردار و تصویر آجرهای لعابدار باستانی تپه قلایچی است. به این شهر، لقب‌هایی همچون عروس شهرهای ایران، شهر فرهیختگان، شهر آب‌ها و چشمه سارها، شهر حسن زیرک و شیراز کردستان داده شده است.
(برای آشنایی با شهرداری بوکان کلیک کنید.)
نام
− نام این شهر ابتدا «بکان» یا بگان بوده که از دو بخش تشکیل شده‌است: بگ یا بک + ان. بخش اول به معنی خدا و بخش دوم پسوند جمع یا مکان است. برپایه این نظریه، شهر بوکان به معنی شهر «خداوند بگ» یا مکان خداوند بگ است.
− در تاریخ رشیدی به واژه بوکان که نام یکی از خان‌های مغول بود، اشاره شده است.
− در زبان کُردی (اکثر لهجه ها) واژه بوک به معنی «عروس» و عبارت بوک بوکانی به معنی «عروس عروس‌ها» است که ممکن است نام این شهر بر همین اساس گرفته شده باشد.
− در لغت‌نامه دهخدا و فرهنگ فارسی معین، بوکان، نعلی است آهنین که درون برف در پا می کنند.
− رضا قلیخان هدایت در کتاب فرهنگ انجمن آرای ناصری در مورد ریشه نام این شهر می‌گوید: بوکان نام قصبه ای‌ست در ولایت ساوج‌بولاق مُکری که آب و هوای نیکو دارد و در برهان به معنی گلزار نیز نوشته و اگر چنین باشد با کاف عربی خواهد بود و بوکان یعنی «کانُ بوی خوش».
پیشینه
بوکان ابتدا با نام شهر کهنه، در جنوب غربی شهر فعلی بوکان واقع شده بود. شهر کهنه در اثر زلزله، ویران شد. بعدها در آن محل که نی‌زار و چشمه سار بوده، بوکان را بنا کرده اند.
قبل از اسلام: منطقه بوکان از قدیم پادگان اشکانیان و ساسانیان بوده است. یافته های باستان شناسی نشان داده که بوکان همان اِکباتان دوم (هَگمَتانَه) است چراکه در اطراف این منطقه، آتشکده‌های مربوط به عهد زردتشت وجود دارد و در مجاورت تخت سلیمان قرارگرفته است.
بعد از اسلام: از تاریخ این منطقه در دوره فتوحات اسلامی، مطالب زیادی یافت نمی‌شود. در دوره صفویه، بوکان یک روستای کوچک و گلین بود و مشایخ و ایل‌های متعددی در آن سکونت داشتند. در اواخر سده نهم، یکی از حاکمان محلی به‌نام امیرسیف الدین مکری ایل گورک مکری از دهستان‌های امروزی، شهرستان بوکان را به سرزمین‌های تحت حکومت خود درآورد. شاه اسماعیل صفوی چندین بار تلاش‌های ناموفقی برای سرکوبی امیرسیف الدین نمود تا سرانجام، صارم پسر امیرسیف الدین به اطاعت سلطان سلیم عثمانی درآمد تا تحت فرمان شاهان صفوی نباشد.
بوکان از نظر بافت تاریخی در دوران قاجار بنیان گذاشته شده و بیش از دو قرن قدمت دارد. این شهر در زمان ناصرالدین شاه قاجار در سال ۱۲۳۱ خورشیدی، روستای کوچک متشکل از خانه های گلین در پیرامون چشمه ای بیش نبود، تا این که عزیزخان مکری شش دانگ بوکان را در سال ۱۲۲۸ هجری شمسی به مبلغ ۱۸۵۰ تومان از مارف آقا دهبکری (بزرگ ایل دهبکری) خریداری کرد.
با آغاز حکومت رضا شاه پهلوی، به تدریج در بوکان سازمان‌ها و اداره های دولتی مانند پست و تلگراف، دارایی، مدارس دولتی، گمرک و ژاندارمری دایر شدند. علی خان مکری؛ آخرین سردار این شهر به دلیل بدهکاری و نداری، بوکان را با روستای سردار آباد معاوضه کرد و سپس علی آقا علیار، بوکان را به میرزا آقا پناهی و حبیب پناهی که از تجار تبریز بودند، فروخت. بعدها در سال ۱۳۲۳ خورشیدی، عبدالله آقا ایلخانی زاده و قاسم مهتدی دوباره بوکان را از تجار تبریزی خریداری کردند و مالک آن شدند.
در تقسیمات سیاسی رسمی ایران در سال ۱۳۱۶، بوکان به عنوان بخش به مدت ۵۲ سال (تا سال ۱۳۶۸) به شهرستان مهاباد ضمیمه شده بود.
پس از انقلاب: بعد از انقلاب ۱۳۵۷ ایران، بوکان و حومه آن، درگیر جنگ‌های داخلی شدند و مدتی توسط گروهای اپوزیسیون کُرد مخالف جمهوری اسلامی در فاصله سال‌های ۱۳۵۹ و ۱۳۶۰ اشغال شدند. تا اینکه در ۱۱ مهر سال ۱۳۶۲، این شهر به دست سپاه و نیروهای دولتی آزاد شد.
جغرافیا
بوکان با قرارگیری بر سر راه‌های ارتباطی سه استان آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، و کردستان، از موقعیت جغرافیایی و ترافیک ویژه ای برخوردار است. بوکان از غرب به مهاباد و از جنوب به سقز محدود است و در دشت‌های استپی و هموار قرارگرفته و میان کوه‌های نالشکینه و برده زرد واقع شده است. شهر بوکان در °۳۶ درجه و ۳۱ دقیقه عرض شمالی و °۴۶ درجه و ۱۲ دقیقه طول شرقی نسبت به نصف النهار گرینویچ قرار دارد.
آب و هوای بوکان، استپی خشک با تابستان‌های گرم و زمستان‌های سرد است. این شهر در زمستان سرد و پربرف و روزهای زمستانی آن طولانی بوده که معمولاً تا اواخر اسفندماه ادامه دارد. حداکثر مطلق دمای بوکان، ۴۲ درجه سانتی گراد بالای صفر و حداقل مطلق دمای هوا، ۲۷ درجه سانتی گراد زیر صفر است. مدت روزهای یخبندان از ۸۵ تا ۱۰۰ روز و میزان بارندگی در سال‌های مختلف میان ۳۵۰ تا ۴۱۷ میلی‌متر، متغیر بوده که متوسط آن ۴۲۸ میلی‌متر برآورد شده است.
فرهنگ
قومیت: اکثر ساکنان بوکان را کُردها تشکیل می‌دهند.
زبان، گویش، لهجه: زبان محاوره میان مردم بوکان، زبان کردی سورانی با لهجه بوکانی است.
جمعیت
براساس سرشماری سال 1395، جمعیت بوکان 193501 نفر بوده است.
جاذبه ها
بوستان ساحلی بوکان، رودخانه سیمینه رود، سد بوکان، کوه طرقه، آرامگاه استاد حسن زیرک، آرامگاه سرداران مکری، تپه باستانی قلایچی، غار قلایچی، منطقه شکار ممنوع سه کانیان،
رهآورد
غذاهای سنتی: دلمه برگ مو، آبگوشت محلی، آش دوغ، کلانه، بلغور (بروش یا برویش)، کنگر و ماست، گیلاخه، کوکو سبزی، شورمزه،اسفناج، هلیماو، کوفته
بامیه و لقمه قازی (نوعی شیرینی)، کلوچه های محلی، تخم آفتابگردان، ترشی محلی، ماهی قزل آلا، میوه های فصلی، گیاهان خوراکی (قارچ، ریواس، کنگر، اسفناج)، عسل، پنیر کوزه
صنایع دستی: قالی بافی، بافتنی‌های سنتی (کلاه، جوراب و غیره)، سجاده‌بافی، فرش دستباف، جاجیم، ملیله دوزی و گلدوزی، گلیم، کلاش، طرح‌های چرمی، طرح‌های چوبی
اقتصاد
بوکان یکی از قطب‌های مهم صنعتی در استان آذربایجان غربی و بزرگترین تولیدکننده اتاق‌های کامیون در ایران به‌شمار می‌رود.
کارخانه سیمان کاوان یکی از بزرگترین کارخانه های آذربایجان غربی و شمال غرب ایران است که روزانه توانایی تولید چهارتن سیمان را دارد. این کارخانه به دلیل موقعیت خاص جغرافیای و نزدیکی به مرز، به خصوص باکشور عراق و به جهت رشد صنعت در سال ۱۳۸۵، فاز اول و سال ۱۳۹۰ فاز دوم آن ساخته شد.
واحد تولیدی پلی اتیلن بوکان در سال ۱۳۷۶ با خرید ماشین‌آلات موردنیاز از کشور اتریش راه اندازی شد و فعالیت خود را به منظور تامین لوله‌های مورد نیاز طرح‌ها و سیستم‌های آبیاری در بخش‌های کشاورزی، آبرسانی شهری و روستایی، گازرسانی و فاضلاب آغاز کرده است
نخستین کارخانه کارتن آکاردئونی ایران در بوکان قرار دارد. از جمله محصولات این کارخانه می‌توان به تولید کارتن سه لایه با کیفیت بسیار بالا، کارتن های ضربه‌گیر جهت استفاده در جعبه و جعبه های بزرگ کارتنی برای حمل و نقل و محافظت از اشیاء حساس و شکننده، اشاره کرد.
تجارت: بوکان به دلیل موقعیت جغرافیایی و استراتژیکی فوق العاده و نیروی انسانی تحصیل کرده، در تجارت صادرات و واردات از مزیت نسبی برخوردار است. این شهر در مسیر ارتباطی کلان‌شهرهای ارومیه، تبریز، تهران و با مناطق مرزی کردنشین ایران نیز با سردشت دارای جاده بین شهری است. کالاهای وارداتی اقلیم کردستان عراق از طریق سردشت به این شهرستان انتقال می‌یابند. همچنین بوکان با کردستان عراق دارای خط ارتباطی زمینی است.
منبع
ویکی پدیا
مجله سفر و گردشگری علی بابا
سایت شهرداری بوکان
