کرج مرکز استان البرز، مرکز شهرستان کرج و یکی از کلان‌شهرهای ایران است و به عنوان چهارمین شهر بزرگ ایران، شناخته می‌شود. کرج؛ یک شهر کوهپایه‌ای است که در دامنه رشته کوه‌های البرز و در ارتفاع ۱٬۳۰۰ متر بالاتر از سطح دریا قرار دارد. همچنین این شهر، دومین شهر ایران است که دارای قطار شهری (مترو تهران -کرج- هشتگرد) و همچنین ۶ خط تفکیکی مترو است.
کرج پس از تهران، بزرگ‌ترین شهر مهاجرپذیر ایران است و به همین دلیل، به آن لقب «ایران کوچک» داده‌اند. همچنین جمعیت این شهر نسبت به سایر شهرهای بزرگ ایران جوان است و بالاترین میزان رشد موالید یا زاد و ولد را به خود اختصاص داده است. این شهر در میان کلان‌شهرهای ایران با رشد جمعیت سالانه ۳٫۱۴ درصد، بالاترین رشد جمعیت را دارد.
(برای آشنایی با شهرداری کرج کلیک کنید.)
نام
درباره نام کرج روایت‌های مختلفی وجود دارد:
بر پایه زبان کهن کرج، نام کرج از واژه کاوک به معنی «میان تهی» گرفته شده و اشاره به این دارد که کرج میان دره واقع شده است.
همچنین وجه تسمیه دیگر آن از واژه «کراج» است که با پیشینه تاریخی آن در تپه آتشگاه، کوه‌های کلاک، قلعه دختر شهرستانک و قلعه اشتهارد که در روزهای تابستان برای خبررسانی و دیده بانی آتش افروزی استفاده می‌شده، مرتبط است.
در روایت دیگری نام کرج از واژه "کوه رج" به معنی محلی با کوه‌های ردیف، گرفته شده و مورد دیگری که به آن اشاره شده، نام کرج را به دست آمده از واژه اکراج، به معنی بانگ و فریاد می‌داند.
در فرهنگ نفیسی، کرج به معنی گوی، گریبان، چاک و شکاف آمده و منظور رودخانه ایست که در کوه‌های شمال غربی ری جاری می‌شد و به بلوک شهریار و ساوجبلاغ را آب میرساند و روستایی به همین نام در کنار این رودخانه قرار داشت که پادشاهان قاجار در آنجا قصر و عمارت ساخته بودند.
همچنین در کتاب‌های مختلف آمده، لفظ کرج از واژه "کرژ" به معنی کوهپایه گرفته شده است.
پیشینه
آثار باقی مانده از دوران حکومت هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان در منطقه کرج ثابت می‌کند که این ناحیه در روزگاران گذشته، از تمدن پیشرفته ای برخوردار بوده است. کرج مدتی جزء مازندران و زمانی بخشی از ری بوده‌است و گاهی از روستاهای طالقان یا شهرستانک محسوب می‌شده است. پس از حمله مغول، راه قزوین– کرج– ری اهمیت بیشتری یافت، ولی در دوره صفوی به دلیل قرار گرفتن بر سر راه تهران- قزوین- تبریز اهمیت بیشتری پیدا کرد و کاروانسراها، پل‌ها و قلعه‌ها ایجاد شده در حاشیه این جاده، به آن هویت بخشیده است.
پس از اسلام و به ویژه در عهد آخرین پادشاهان صفوی که تهران مقر حکومتی دربار می‌شود، مسیر تهران–کرج–قزوین مورد توجه قرار می‌گیرد. در دوره قاجار به ویژه دوره فتحعلی شاه و ناصرالدین شاه کرج به علت هم‌جواری با پایتخت و قرار گرفتن بر سر راه ارتباطی سلطانیه و تبریز مورد توجه سلیمان میرزا قرار گرفته و کاخ سلیمانیه در آنجا ساخته می شود. در این دوره، کرج به عنوان قسمتی از راه اصلی تهران- قزوین شناخته می‌شد.
در سال ۱۳۱۲ با احداث جاده آسفالت تهران- کرج به سواحل دریای خزر (چالوس) و همچنین احداث جاده‌های غرب کشور (قزوین- همدان- زنجان- تبریز- و…)، کرج به گلوگاه مهم ارتباطی تبدیل شد. در دوره پهلوی، احداث کارخانه‌ها و تاسیسات صنعتی فراوان در حد فاصل تهران- کرج- قزوین و اطراف آن، باعث شکوفایی و گسترش روزافزون این شهر گردید.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، بر سرعت گسترش این کلانشهر افزوده شد تا امروز که چهره یک شهر به نام و مشهور با کلیه پیشرفت‌های صنعتی، آموزشی، علمی، بهداشتی، تفریحی و ... را به خود گرفته، به حدی که چهره چند دهه گذشته آن با چهره کرج امروز قابل مقایسه نیست.
کرج در محدوده خیابان‌های کشاورز و مصباح، روستایی تابع بخش ساوجبلاغ از توابع حوزه ۱۹ تهران بود و در این دوره مراکز اداری و تجاری آن گاهی تهران، برغان، کردان و هشتگرد بوده است. سپس شهر کرج تابع شهرستان تهران شد. این شهرستان با جهشی سریع از دوره روستایی و شهری گذشت و منطقه بسیار وسیعی را دربر گرفت. اشتهارد، شهریار، طالقان، ساوجبلاغ، کوهپایه و بخش حومه تابع استان تهران، همه قلمرو کرج به حساب می‌آمد.
پس از انقلاب اسلامی، با گسترش سریع و افزایش جمعیت و پیدایش قطب‌های جاذبه‌ای، کرج به چندین شهرستان و منطقه تقسیم شد که اکنون هر کدام از بخش‌های پیشین به یک شهرستان و بسیاری از روستاهای اقماری آن، خود به شهر و شهرک‌هایی تبدیل شده اند. محدوده ای که امروز کرج بزرگ (شهر کرج) نامیده می‌شود، در گذشته شامل روستاهایی تابع حوزه کن، شهرستان شمیران، ساوجبلاغ و شهریار بوده‌است و کلاک، سرجوب، حصار، وسیه، باغ پیر، بیلقان، حسین‌آباد بیلقان، علی‌آباد پرگیرک، تپه مرادآباد، بیدستان، صحرای ویان، جوادآباد، نهر رستم، دره دروا، حسن‌آباد، حاجی‌آباد، صوفی‌آباد، وهرجرد (ورگرد)، دلمبر، حیدرآباد، میان‌جاده، شنبه دژ، نوزمین، سیاه کلان، کسین، کارخانه قند، گلشهر، مهرویلا، مهرشهر، حسین‌آباد، پیشاهنگی، گلدشت، جو مردآباد، سرحد آباد، آسیاب برجی، سرآسیاب، ده کرج، حسین‌آباد راه آهن، شهر صنعتی، اطراف امامزاده طاهر و امامزاده حسن، باغ فلاحت و مناطق دیگری که در سال‌های اخیر در محدوده شهر کرج قرار گرفته، را در بر می‌گرفته است.
در سال ۱۳۸۹ پس از تصویب مجلس شورای اسلامی، شهر کرج به همراه ۳ شهرستان دیگر در قالب استان البرز جای گرفت. بر پایه بررسی‌های سال ۱۳۸۷، کلانشهر کرج در آن سال دارای ۶۸۰ هکتار بافت فرسوده شهری بوده است.
جغرافیا
موقعیت: کرج در ۳۶ کیلومتری غرب تهران، در ساحل غربی رود کرج و در دامنه جنوبی رشته کوه البرز گسترده شده است. این شهرستان از شمال به استان مازندران، از شرق به شهرستان تهران، از جنوب به شهرستان شهریار و استان مرکزی و از غرب به شهرستان ساوجبلاغ و استان قزوین محدود است.
شهر کرج با ارتفاع ۱٬۲۹۷ متر از سطح دریا (ایستگاه راه‌آهن)، در فاصله ۴۸ کیلومتری غرب شمالی تهران واقع شده است. این شهر با مساحتی معادل ۱۷۵٫۴ کیلومتر مربع و حریمی به وسعت ۱۷۸٫۹ کیلومتر مربع در دامنه رشته کوه البرز مرکزی قرار دارد و مرکز شهرستان کرج می‌باشد.
جلگه پهناور کرج با ارتفاع متوسط ۱٬۳۲۰ متر از سطح دریا در مسیر راه ارتباطی وسایل نقلیه حامل کالاها وارداتی و صادراتی از مرز ترکیه و جمهوری آذربایجان و به مقصد تهران و بالعکس است. دهستان کرج در میان دره‌های پرپیچ و خم البرز و در اطراف جاده چالوس قرار دارند. حوزه فرمانداری کرج از تونل کندوان تا روستای مراد تپه در غرب اشتهارد است. این حوزه در سال ۱۳۳۷ برای جمعیتی در حدود ۳۵ هزار نفر و با وسعتی در حدود ۵٬۸۳۰ کیلومتر مربع تعیین شد. با گذشت زمان و افزایش جمعیت، شهرستان‌ها طالقان، ساوجبلاغ، نظرآباد، اشتهارد و فردیس از شهرستان کرج جدا و هر کدام تبدیل به یک شهرستان مستقل تبدیل شدند. شهر کرج امروزه به عنوان مرکز شهرستان کرج به حساب می‌آید.
آب و هوا: در مقیاس کلی منطقه کرج مانند سایر بخش‌های استان البرز در فصل‌های سرد سال از سیستم‌های شمالی و شمال غربی و غربی به ویژه جنوب غربی متاثر بوده و ریزش‌های جوی آن که از ماه‌های آبان و آذر آغاز و تا اواسط اردیبهشت ماه ادامه دارد، تابعی از فعالیت‌های سیستم‌های فوق می‌باشد. از نظر ویژگی‌های خرد اقلیمی، منطقه کرج از پاره ای جهات دارای مختصات شاخصی است که به آنها اشاره می‌شود. امروزه هوای کرج به دلیل گسترش شهر و تردد زیاد وسایل نقلیه و وجود کارخانه ها و شهرک‌های صنعتی رو به آلودگی است، به‌طوری‌که در فصل‌های پاییز و زمستان وارونگی هوا کاملا قابل لمس بوده است.
فرهنگ
زبان: مردم کرج، فارسی زبان و گویش آنها کرجی است.
قومیت: طی پژوهشی که شرکت "پژوهشگران خبرۀ پارس" به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال 1389 انجام داد و براساس یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱٬۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظر سنجی نمونه‌گیری شد، در کرج به شرح زیر بود:
فارس 53 درصد، آذری 30 درصد، کرد 2/7 درصد، مازندرانی و گیلکی 5 درصد، لر 1/4 درصد، عرب 9/0 درصد و سایر 3/0 درصد
جمعیت
جمعیت شهر کرج بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۵ برابر با ۱٬۵۹۲٬۴۹۲ نفر بوده که این رقم با احتساب جمعیت ساکن در حومه شهر به ۱٬۹۷۳٬۴۷۰ نفر می‌رسد. کرج چهارمین شهر پرجمعیت ایران و بیست و دومین کلانشهر پرجمعیت خاورمیانه است.
جاذبه ها
از جمله جاذبه های گردشگری کرج می‌توان جاده کرج - چالوس، باغ سیب مهرشهر، کاخ مروارید (شمس)، روستای تاریخی آتشگاه و باغ لاله‌های گچسر را نام برد. کاروانسرای شاه‌عباسی، کاخ ناصرالدین شاهی شهرستانک، پل تاریخی کرج، پارک خانواده جهانشهر و امامزاده طاهر کرج که مدفن بسیاری از ناموران شعر و هنر معاصر ایران است، از دیگر جاذبه های تاریخی - فرهنگی گردشگری کرج به شمار می‌روند.
دیگر جاذبه های گردشگری کرج:
− مجموعه سد امیرکبیر، امکانات ورزش‌های آبی از جمله قایق‌سواری، اسکی روی آب، ماهیگیری
− پیست اسکی دیزین
− پیست اسکی خور
− روستای آتشگاه کرج
− دهکده واریان
− آتشکده تخت رستم
− کاخ سلیمانیه واقع در دانشکده کشاورزی
− حمام تاریخی مصباح
− باغ سیب مهرشهر
− دره ارنگه
− روستای برغان
− دریاچه سد طالقان
− باغات طالقان
− روستای آغشت
− رودخانه کرج
− غار یخ‌مراد
− دره پل خواب
− روستای وینه
− آبشار آدران
− دهکده آبی پارس
− موزه تاریخ طبیعی کرج
− پارک خانواده کرج با امکانات ورزشی و تفریحی
− پارک تنیس
− باغات جهانشهر
− مسیر کوهنوردی عظیمیه
− کوه باغستان کرج
− پیست موتور کراس حصارک
اقتصاد
کرج دارای تعداد زیادی واحدهای تولیدی و صنعتی است که در مناطق مختلف شهر یا عمدتا در شهرک‌های صنعتی متمرکز شده اند. برای نمونه، دو شهرک صنعتی سیمین دشت و بهارستان مجموعا بیش از ۴۷۰ واحد تولیدی فعال دارند و بیش از ۹۵۰ واحد دیگر نیز در مناطق مختلف شهر و حومه آن قرار دارند.
منبع
ویکی پدیا
