کرمانشاه؛ شکوه باختران

کرمانشاه؛ نهمین شهر پرجمعیت و یکی از کلان‌شهرهای ایران و مرکز استان کرمانشاه در ایران است . شهر کرمانشاه، بزرگ‌ترین شهر کردنشین ایران محسوب می‌گردد و مهم‌ترین شهر در منطقه مرکزی غرب ایران است.
(برای آشنایی با شهرداری کرمانشاه کلیک کنید.)

نام
کرمانشاه در دوره‌ های مختلف دارای نام‌های مختلفی بوده که معمولاً با تغییر از حکومتی به حکومتی دیگر صورت می‌گرفته‌ است، در قدیمی‌ترین شکل خودT اولین بار در دوران باستان و در زمان فرمانروایی کاسی‌ها کرمانشاه را با نام الیپی می‌خوانند و در دوران هخامنشیان از کرمانشاه با نام‌های کامبادن، کارمیسین، کارمیشین، کرمینشان و غیره یاد می‌شود.

پس از اسلام، نام کرمانشاه در زبان عربی به قرماسین تغییر پیدا کرد، اما در دوره‌ های بعدی از نام‌های کرمانشاهان و کرمانشاه استفاده شد. نام کرمانشاه پس از پیروزی انقلاب ۵۷ به قهرمانشهر و چندی بعد به باختران تغییر پیدا کردT ولی از آن‌جایی که این امر با اعتراضات گسترده مردم همراه شد، در نتیجه، چندی بعد با تلاش‌های اسماعیل ططری و با تصویب قانونی، نام شهر به نام قدیمی خود تغییر یافت.

در مورد نامگذاری کرمانشاه، باورهای متفاوتی است، عده‌ای نام کرمانشاه را به بهرام چهارم منسوب می‌دانند که در سده سوم تا چهارم میلادی پادشاه شهر کرمان بوده و پس از تأسیس کرمانشاه این شهر را با نام او می‌خوانند.

نام این شهر در زبان مردم محلی، کرماشان تلفظ می‌شود. محمد مکری، پژوهشگر و زبان‌شناس، نام کرمانشاه را تلفظی اشتباه اما مصطلح از کلمه کرماشان می‌داند که از کرمانچ یا کرمانج به معنای رعیت گرفته شده و به باور وی شهر رعایا معنا می‌دهد. عبدالرحمان شرفکندی (هژار) نیز در فرهنگ واژگان کردی-فارسی خود با عنوان هنبانه بورینه، معنای واژه کرمانج را روستایی کرد و کرمانشاه را مخفف «کرمانج شار یا کرمانجان» دانسته‌ است.

پیشینه
کرمانشاه از شهرهای تاریخی و فرهنگی ایران به‌ شمار می‌رود و پیدایش آن به سده چهارم میلادی بازمی‌گردد و از آن دوران تا حمله اعراب به ایران، به عنوان دومین پایتخت ساسانیان مورد توجه حکومت بود. در دوران سلجوقیان و در قرن یازدهم میلادی کرمانشاه به عنوان شهر ارشد کردستان انتخاب شد. در قرون وسطی شهر کرمانشاه یا قَرمَسین در حکم یکی از نواحی چهارگانه عراق عجم شناخته می‌شد. در آن زمان اغلب اوقات ایالت جبال را عراق عجم می‌نامیده‌ اند تا با عراق عرب، اشتباه نشود که به‌طور تقریبی نیز با ناحیه ماد باستانی مطابقت داشت. با گذشت یازده قرن از حمله اعراب به ایران، این شهر در دوران قاجار دوباره شکل شهرنشینی خود را بازیافت و به‌ دلیل قرارگرفتن در چهارراه دو محور شمال به جنوب و خاور به باختر و نیز همسایگی با کشور عراق و واقع‌ شدن بر سر راه شهرهای زیارتی کربلا و بغداد از اهمیت بسیاری برخوردار است. این شهر در جنبش مشروطه سهمی به سزا داشت و در جنگ جهانی اول و دوم به تصرف نیروهای بیگانه درآمد و پس از پایان جنگ تخلیه شد. همچنین این شهر در جنگ ایران و عراق، خسارت‌های زیادی دید.

به نوشته دانشنامه ایرانیکا، کرمانشاه به‌ طور فعال در انقلاب مشروطه درگیر بود. به نوشته دائرةالمعارف الاسلامیه، نقش اندکی در انقلاب مشروطه داشت. در سال ۱۹۱۱، سالار الدوله به نام محمد علی شاه، شاه سابق، وارد کرمانشاه شد. یک سال بعد، او با نیرویی متشکل از کلهرها، سنجابی‌ها و دیگر عشایر کرد به سوی تهران پیشروی کرد. او در نزدیکی همدان شکست خورد و سربازان دولتی کرمانشاه را بازپس گرفتند. عملیات تا پاییز ادامه یافت و در این حین کرمانشاه چند بار دست به دست شد.

کرمانشاه در جنگ جهانی اول برای مدتی محل تشکیل دولت موقتی مهاجرین مشروطه خواه بود. این دولت که با مهاجرت نمایندگان مجلس شورای ملی به کرمانشاه به ریاست نظام السلطنه مافی تشکیل شده بود، مناطق غربی ایران را زیر نفوذ خود داشت و توانست ۹ ماه پایدار بماند. با ورود نیروهای روسیه تزاری در ۲۵ فوریه ۱۹۱۶ اعضای این دولت به قصر شیرین و از آنجا به عثمانی مهاجرت کردند. همچنین با وقوع انقلاب فوریه ۱۹۱۷ در روسیه، نیروهای روسیه تزاری از کرمانشاه خارج شدند و ارتش عثمانی توانست کرمانشاه را اشغال نماید. کرمانشاه همچنین در جنگ جهانی دوم به تصرف نیروهای بریتانیا درآمد و تا پایان جنگ در اشغال ماند. همچنین، در وقوع انقلاب بهمن ۱۳۵۷ نیز تأثیر زیادی داشت و تظاهرات و اعتصاب‌های مردم سبب شد تا به عنوان یکی از مراکز مقاومت مردم در برابر حکومت پهلوی شناخته شود.

جغرافیا
شهر کرمانشاه از شمال به کوه فرخشاد و کوه پراو، از شمال غربی به کوه طاق بستان و از جنوب به سفید کوه منتهی می‌شود که در قسمت مرکزی استان کرمانشاه با موقعیت ۴۷ درجه و ۴ دقیقهٔ شرقی و ۱۹ درجه و ۳۴ دقیقه شمالی قرار دارد و دارای ۲۴۵۰۰ کیلومتر مربع گستردگی و ارتفاع ۱۲۰۰ متر از سطح دریا است. این شهر یکی از شاهراه‌های ارتباطی شرق و غرب و قدیمی‌ترین راه عبور زائران عتبات عالیات است که به همین سبب تأثیرات فرهنگی و معنوی برجا گذارده‌است. کرمانشاه در دروازه زاگرس قرار دارد. رشته کوه زاگرس که فلات ایران را از سرزمین‌های همسایه جدا کرده‌ است، در مسیر کرمانشاه، به دشت‌های وسیع و کوه‌های عمدتاً مجزا و دره‌های وسیعی منتهی می‌شود که از قدیم برای رسیدن به میان‌ رودان مورد استفاده قرار گرفته‌ است.

فاصله زمینی شهر کرمانشاه در شرایط مطلوب تا بغداد، ۳۹۰ کیلومتر، تا تهران، ۵۹۰ کیلومتر از اتوبان ساوه و ۵۱۰ کیلومتر از اتوبان قم، تا مرز خسروی (مرز ایران و عراق) در حدود ۲۰۰ کیلومتر و فاصله هوایی آن تا تهران ۴۱۳ کیلومتر است.

آب و هوا: شهر کرمانشاه دارای اقلیم معتدل کوهستانی است. در قرن چهارم میلادی این شهر که در آن دوران روستای خوش آب و هوایی بود، به عنوان دومین اقامت گاه سلطنتی ساسانیان انتخاب شد. در دوران ساسانیان، باغ‌های بزرگی در این منطقه ساخته شد و تا مدت‌ها مکان تفریحی شاهان ساسانی بود. در دوران اسلامی نیز بارها شهر کرمانشاه را شهری خوش آب و هوا توصیف کرده‌ اند که در آن آب‌ها جاری است و درختان و میوه جات فراوان دارد و کالاها در آن ارزانند.

زبان
زبان اهالی کرمانشاه، کردی و فارسی کرمانشاهی است. عده‌ای از مردم کرمانشاه به زبان کردی، گویش کلهری سخن می‌گویند. علاوه بر کردی کلهری، دیگر گویش‌های کردی از جمله کردی کرمانشاهی ، سنجابی ، زنگنه ، سورانی و لکی هم گویشورانی در میان مردم دارد. در کنار زبان کردی، عده‌ای از مردم به لهجه فارسی کرمانشاهی تکلم می‌کنند. لهجه فارسی کرمانشاهی تنها خاص شهر کرمانشاه‌ است و از ۲۰۰ سال پیش در پی ورود مهاجرانی که برای زیارت عتبات و کسب و کار به کرمانشاه آمدند، ایجاد شده‌ است.

فرهنگ
در کرمانشاه همواره بزرگان زیادی در ادبیات، هنر، تاریخ و سیاست برخاسته‌ اند، بزرگانی همچون: میرزا محمدرضا کلهر از نستعلیق‌ نویسان مهم تاریخ ایران، علی‌ اشرف درویشیان از نویسندگان سرشناس ایران، شامی کرمانشاهی شاعر کرد زبان، ابوالقاسم لاهوتی؛ شاعر و فعال سیاسی انقلابی، کیهان کلهر نوازنده بلندآوازه کمانچه، شهرام ناظری خواننده معروف و شناخته شده، رشید یاسمی نویسنده، مورخ، مترجم و شاعر معاصر ایرانی، پوران درخشنده کارگردان سرشناس، علی‌ محمد افغانی نویسنده نخستین رمان واقعی به زبان فارسی، مجتبی شمسی‌ پور شیمیدان، ابوحنیفه احمدابن داود دینوری گیاه‌ شناس، ستاره‌ شناس، ریاضیدان و مورخ قرن نهم میلادی، یارمحمدخان کرمانشاهی از مبارزان انقلابی جنبش مشروطه و … را می‌توان نام برد.

بر مبنای پژوهشی که توسط امیر رستگار خالد استاد دانشگاه شاهد تهران و میثم محمدی انجام شده و نتایج آن در شماره ۵۸ (تابستان ۱۳۹۴) مجله علمی-پژوهشی جامعه‌ شناسی کاربردی چاپ اصفهان منتشر شده‌است، مردم شهر کرمانشاه پس از شهرهای رشت، تهران و اهواز، کمترین گرایش را به دین دارند. همچنین بر مبنای این آمار، شهر کرمانشاه در باور به سکولاریسم پس از شهرهای شیراز، اهواز، تهران، رشت، سنندج، همدان و ارومیه، سکولارترین شهر ایران به‌شمار می‌رود.

آمار دقیقی از میزان گرایش مردم کرمانشاه به دین و نیز درصد پیروان دین‌های گوناگون در این شهر وجود ندارد، اما به‌ طور کلی، بیشتر مردم شهر پیرو یکی از سه مذهب تشیع، تسنن و اهل حق (یارسان) هستند. همچنین گروه‌های کوچکتری از اقلیت‌های دینی وجود دارند که در مجموع ۰/۱۷ درصد از کل جمعیت را تشکیل می‌دهند که مهم‌ترین آن‌ها زرتشتیان با ۰/۱۲ درصد، مسیحیان ۰/۰۲ درصد و کلیمیان ۰/۰۳ درصد از کل جمعیت هستند.

جمعیت
کرمانشاه؛ نهمین شهر پرجمعیت ایران است که براساس آمار درگاه ملی آمار ایران در سال ۱۳۸۵ تعداد ۳۴۶٬۸۶۴ زن و ۳۵۷٬۸۴۵ مرد شهرنشین و مجموع ۷۰۴۷۰۹ نفر شهرنشین در کرمانشاه زندگی می‌کرده‌اند و با اضافه کردن روستاییان، کرمانشاه دارای جمعیت ۷۸۴٬۶۰۲ نفر بوده‌ است.

اقتصاد
مهمترین کارخانه‌ های شهر کرمانشاه عبارتند از: کارخانه‌ های قند، پالایشگاه کرمانشاه، پالایشگاه نفت آناهیتا، مجتمع پتروشیمی کرمانشاه، کارخانه سیمان غرب، کارخانه سیمان سامان، کارخانه اسید سیتریک کرمانشاه (تنها کارخانهٔ اسید سیتریک خاورمیانه).

در تحلیلی که مرکز مطالعات ریسک دانشگاه کمبریج در دسامبر ۲۰۱۷ ارائه کرده و در آن ترکیب صدمات وارده به شهرهای جهان بر اثر دسته جامعی از تهدیدهای مهم بررسی شده‌ است، شهر کرمانشاه در کنار کلان‌شهرهای تهران، مشهد، اصفهان، کرج، تبریز، شیراز، اهواز و قم، یکی از بیشترین ریسک‌های درآمد اقتصادی را داشته‌ است. در این تحلیل، ۲۳ نوع تهدید در پنج طبقه، شامل بلایای طبیعی و اقلیمی مانند زلزله و توفان، مالی، تجاری و کسب‌ و کار شامل سقوط بازار و تکانه‌های قیمتی، سیاسی، جنایی و امنیتی مانند بی‌ثباتی سیاسی، درگیری‌ها و تروریسم، فناوری و فضای مجازی و سلامت و محیط زیست از قبیل بیماری‌های واگیردار و قحطی بررسی شده‌ است. عمده‌ ترین عامل ریسک برای شهر کرمانشاه در این تحلیل، مهاجرت و جابجایی جمعیت در نتیجه جنگ و قرار گرفتن در معرض بمب‌باران و موشک‌ باران ناشی از درگیری میان دو کشور بوده‌ است.

منبع
ویکی پدیا