سبزوار، به عنوان یکی از نمادهای تاریخ و علم ایران مطرح شده است. مراکز علمی و دانشگاهی و همچنین حوزه های علمیه این شهر، از قدمتی دیرینه برخوردارند. دانشگاه علوم پزشکی سبزوار، دانشگاه حکیم سبزواری و دانشگاه آزاد اسلامی دانشگاه‌های مهم این شهر می‌باشند.
(برای آشنایی با شهرداری سبزوار کلیک کنید.)
نام
نام قدیم سبزوار، بیهق است. بیهق را پیش از اسلام، «بیهه» یا بیهین یا بیهگ (یعنی جای نیکو یا بهترین ناحیه در این منطقه از مشرق ایران در عصر ساسانی) می‌گفتند. «بیهه» که میان نیشابور در مشرق و قومس در مغرب، واقع بوده است، بر سر راه ابریشم (از چین تا مدیترانه) قرار داشته و به عنوان یکی از مراکز تمدنی ایرانی پیش از اسلام مخصوصاً در عصر اشکانیان و ساسانیان آباد، مطرح بوده است که بعدها آن را سبزوار خواندند.
پیشینه
چند روایت درباره بنای سبزوار ذکر شده است:
بهمن بن اسفندیار بن گشتاسب (بهمن الملک) پادشاهی بزرگ بود که بهمن آباد بیهق را بنا کرده بود. بهمن هنگام مرگ، تاج بر شکم همسرش نهاد و وقتی ساسان دید که پدرش جنینی را بر وی ترجیح داده، برخاست، چند گوسفند خرید و به ناحیه بیهق آمد و در ساسان قاریز منزل کرد و دستور داد که کاریزی در میان شهر بنا کردند. این محل که روستای ساسان آباد نام گرفت، همان سبزوار امروز است.
سبزوار را ساسویه بن شابورالملک بنا کرده است. شاپور همان کسی بود که نیشابور را بنا کرد و ساسان قاریز، ساسو قاریز بوده است و سبزوار در اصل ساسویه آباد بود.
بنابراین بنای سبزوار را می‌توان در حدود سیصد میلادی، مقارن با تشکیل سلسله ساسانی یا پیش از آن دانست. پس از حمله مغول به سلطنت خوارزمشاه، حکومت سربداران ایجاد شد که مدتی بر قسمت‌هایی از ایران حکومت کرد و پایتخت این حکومت سبزوار بود. حکومت سربداران، اولین حکومت با گرایش شیعه دوازده امامی در ایران بود.
اشکانیان: ناحیه سبزوار در عصر پارت، جزو تقسیمات مهم ملوک الطوایفی دولت اشکانیان بود و چون بر سر راه ابریشم قرار داشت، از اهمیت ارتباطی خاصی برخوردار بود.
ساسانیان: محوطه باستانی اطراف روستای ریوند در شمال غربی سبزوار نشان می‌دهد که این منطقه در عصر ساسانی شهری بزرگ بوده است.
دوران اسلامی: بعد از اسلام از میان سلجوقیان، سلطان سنجر سلجوقی به نواحی بیهق و مردم آن توجه خاصی داشت. در دوران سربداران بناهای بسیاری در سبزوار ساخته شد که اکنون نیز ثبت آثار ملی ایران شده‌اند. مسجد جامع و حوض هشت پایه، از مهترین آثار این دوره اند.
صفویان: بعد از ویرانی هایی که نتیجه حملات پی در پی ازبکان بود، سبزوار مجددا توسط شاهان صفوی آباد شده و رونق یافت. شاه عباس صفوی در شهر و نواحی سبزوار کاروانسراها و آب انبارهای عظیم ساخت که اکنون ثبت آثار ملی شده اند.
قاجاریه: در دوران قاجار، بقایای ارگ سبزوار که بر روی خرابی‌های سپید دژ کهن بنا شده بود، در اواخر دوران قاجار به کلی ویران گشت و در سال ۱۲۹۸ خورشیدی، ارگ و اراضی جانب شمالی آن توسط دکتر قاسم غنی تسطیح و درختکاری و تبدیل به باغ ملی شد. در همان سال بیمارستان حشمتیه نیز تأسیس شد.
پهلوی: در دوره پهلوی اول، معماران برجسته ای از شهرهایی همچون یزد و کرمان به سبزوار مهاجرت کردند. منزل بیدخوری از آثار برجسته این دوره است که دارای بادگیری فاخر می‌باشد.
سبزوار در سال ۱۳۳۹ هنگام بازدید نخست‌وزیر وقت عنوان شهر نمونه را گرفت. در سال ۱۳۵۳، فرح پهلوی از بعضی اماکن تاریخی سبزوار دیدن کرد و پارک کویری حارث آباد سبزوار را افتتاح کرد. در سال‌های ۱۳۱۷–۱۳۱۸، خیابان‌های بیهق و اسرار بر روی دو بازار قدیمی عمود برهم که به چهار دروازه شهر ختم می‌شد، احداث شد و به موجب آن بخشی از مسجد جامع، بازار سرپوش، مدارس فخریه و شریعتمدار تخریب و بازسازی شد. همچنین در عکس هوایی سازمان نقشه برداری کشور در سال ۱۳۳۵، از سبزوار تعداد زیادی یخدان مشاهده می‌شود که تعداد کمی از آن‌ها باقی مانده است.
جغرافیا
سبزوار در ۳۶٫۱۲°شمالی ۵۷٫۴۳°شرقی قرار دارد و با نیشابور، قوچان، کاشمر و شاهرود همسایه است.
فاصله شهر سبزوار از طریق جاده ۴۴ با مشهد، در شرق ۲۳۰ کیلومتر و با تهران در غرب، ۶۶۰ کیلومتر است. شهرستان سبزوار واقع در غرب استان خراسان رضوی براساس آخرین تقسیمات کشوری، دارای دو بخش به نام‌های مرکزی و روداب است.
کوه‌های جغتای، عامل جدایی دشت جوین از جلگه اصلی سبزوار بوده و در جنوب آن نیز کوه میش قرار دارد. به تعبیر دیگر، سبزوار محصور در میان ارتفاعات شمالی و جنوبی است. چهره منطقی شرقی و شمالی این شهرستان، کوهستانی و دارای اقلیم معتدل و در قسمت‌های جلگه ای با هوای گرم همراه است. تنها دو رشته رودخانه فصلی به نام کال شور در این ناحیه وجود دارد که سیلاب‌های دشت سبزوار را به نمکزارهای کویر هدایت می‌کند.
فرهنگ
زبان، گویش، لهجه: زبان اکثریت مردم سبزوار فارسی است. گویش مردم سبزوار از مجموعه گویش های اصیل خراسانی و با منش فارسی دری است.
جمعیت
بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۵، سبزوار با ۲۴۳٬۷۰۰ نفر، سی و چهارمین شهر پرجمعیت ایران معرفی شد.
جاذبه ها
ازجمله جاذبه‌های تاریخی سبزوار باید به کاروانسراهای سبزوار، میل خسرو گرد، تپه باستانی سبزوار، باغ ملی، مسجد پامنار، مسجد جامع، خیابان بیهق، بازارهای سرپوشیده، موزه شهر، موزه مردم شناسی، مقبره اسرار مدرسه فخریه، آرامگاه حمید سبزواری، خانه امین التجار و خانه جعفر زاده اشاره کرد.
رهآورد
مهم‌ترین سوغات سبزوار، کلوچه زنجفیلی سبزواری است که در میان مردم محلی و گردشگران طرفداران بسیاری دارد. ادویه های سبزوار (زیره، زردچوبه و…) هم مرغوبیت خوبی دارند.
اقتصاد
تجارت در سبزوار اهمیت فراوان داشته و تاکنون نیز تاجران بسیاری از دامان سبزوار برخاسته اند. از جمله تاجران سرشناس سبزوار، می‌توان به برادران رضایی و محمدصادق سبزواری اشاره کرد. برادران رضایی معروف به سلاطین کرومیت، کارخانجات بسیاری در ایران راه اندازی کردند که به موجب آن، مدال آبادانی و نشان درجه یک آبادانی، از سوی محمدرضا شاه دریافت نمودند.
هم‌اکنون نیز سبزوار، تعیین‌کننده قیمت جهانی زیره و صادرکننده محصولاتی چون زیره سبز، تخمه ژاپنی، پنبه، خشکبار، پشم و کرک به کشورهای امارات، عربستان، عراق و کویت است.
اولین بانک در سبزوار، توسط توماس تومانیان راه اندازی شد. پس از آن سناتور علی رضایی، بانک شهریار را تأسیس کرد که بعد از انقلاب و مصادره شدن اموال برادران رضایی، با بانک تجارت ادغام شد. در آمار سرشماری سال ۱۳۵۵، تعداد بانک‌های سبزوار ۱۰ عدد است که نسبت به تعداد بانک‌های مشهد، تنها یک بانک اختلاف دارد.
از جمله مشاغل سنتی در شهرستان سبزوار می‌توان به قالیبافی، آهنگری، خراطی، نمدمالی و نخ تابی، گیوه دوزی، نمد مالی، مسگری، سفالگری، خراطی و سبدبافی اشاره نمود.
منبع
مجله گردشگری کجارو
ویکی پدیا
