سنندج (به کردی: سنە)، یکی از شهرهای کردستان ایران و بیست و یکمین شهر بزرگ ایران است. سنندج، مرکز استان کردستان در غرب ایران است و در روز چهارشنبه ۸ آبان ماه ۱۳۹۸ توسط سازمان یونسکو به عنوان "شهر خلاق موسیقی" اعلام شد و در جمع ۲۴۶ شهر شبکه شهرهای خلاق جهانی یونسکو و همچنین ۴۸ شهر خلاق موسیقی جهان ثبت شد.
سنندج به لحاظ موقعیت جغرافیایی و فعالیت‌های شهرسازی عصر صفوی و قاجار، از بافت شهری سنتی با ارزشی برخوردار است.
(برای آشنایی با شهرداری سنندج کلیک کنید.)
نام
شهر سنندج را به علت واقع شدن در دامنه کوه، در قدیم سنه می‌خواندند و چون قلعه آن از لحاظ نظامی اهمیت زیادی داشته، آن را سنه دژ (قلعه ای در پای کوه) می‌نامیدند که کم‌کم به سنندج بدل شد. ژاک دمورگان که در اواخر سلطنت ناصرالدین‌شاه به ایران آمده، همه جا از این شهر با نام سنه یاد کرده است.
تاریخچه
سابقه سکونت در محل کنونی شهر سنندج (سنه یا سنه دژ) به گذشته های دور بازمی‌گردد. با این وجود، شهر جدید سنندج در دوره صفوی و در روزگار شاه صفی در سال ۱۰۴۶ هجری قمری توسط سلیمان خان اردلان پایه گذاری شده است. نام سنه به احتمال زیاد از ریشه اوستایی گرفته شده است. تا قبل از دوره قاجار از این شهر به عنوان سنه یاد می‌شد، اما بعد از این دوره، به سنندج تغییر نام پیدا کرد. پس از انهدام قلعه حسن‌آباد، در سال ۱۰۴۶ هجری قمری در زمان حکومت شاه صفی، سلیمان خان اردلان پسر تیمورخان اردلان از بستگان مورد اعتماد شاه صفی به کردستان آمد. او مرکز ایالت کردستان را از حسن آباد به سنندج انتقال داد و شهر سنندج را در محل روستای سینه پی نهاد و دژ حکومتی را بر بالای تپه ای به بلندای ۲۰ متر در کنار روستای سینه (که امروزه به باشگاه افسران معروف است) ساخت و در بیرون و پیرامون دژ، خانه، گرمابه، بازار و مسجدی ساخت و یک رشته کاریز نیز در دشت «سرنوی» پی نهاد و آب آن را به شهر و میان قلعه آورد.
دژی را که «سلیمان خان» بنا نهاد «سنه دژ» نامید که بر اثر گذشت زمان و تلفظ های گوناگون به «سنه دج» و سپس «سنندج» دگرگون شد. بنای اصلی آن از زمان خسروخان اول تا امان‌الله خان اول طول کشید. حسنعلی خان اردلان، والی سنندج در سال ۱۱۱۶ هجری قمری در میان قلعه حکومتی، چند تالار و عمارت بنیان می‌کند و سپس مسجد و مدرسه ای بزرگ در شهر سنندج بر پا می‌کند که دو منار بلند داشته است. این دو منار، صد سال پا بر جا بود که در زمان «امان‌الله خان اردلان» ؛ والی کردستان که مردی سخت مذهبی و تندرو بود، از جای درآمد و به جای آن مسجد و دو منار و باغی به نام فردوس ساخت.
جغرافیا
سنندج؛ مرکز استان کردستان با مساحت ۶/۳۶۸۸ هکتار در غرب ایران و در بخش جنوبی استان کردستان قرار دارد.
آب و هوای شهر سنندج، سرد و نیمه خشک و متمایل به مرطوب است و در فصل بهار و تابستان، هوای معتدل دارد. متوسط دمای سنندج در بهار، ۱۵٬۲۰، در تابستان، ۲۵٬۲۰، در پاییز، ۱۰٫۴۰ و در زمستان، ۱٫۶۰- درجه سانتی‌گراد است. حداکثر دما در تیر، حدود °۴۴ و حداقل آن در بهمن، °۱۳٫۵- درجه سانتی‌گراد است. بارندگی سالانه به طور متوسط، ۵۰۰ میلی‌متر بوده و حداکثر روزانه، ۶۱ میلی‌متر است.
سنندج در ارتفاع ۱٬۴۵۰ تا ۱٬۵۳۸ متری از سطح دریا و در منطقه کوهستانی زاگرس واقع شده و آب و هوای سرد و نیمه خشک دارد. این شهر از سمت غرب به کوه آبیدر، از سمت شمال به کوه شیخ معروف، از سمت جنوب به کوه سراج الدین، محدود شده است و در منطقه ای به وسعت ۶/۳۶۸۸ هکتار گسترده شده است.
این شهر، مقر طوایفی از اردلان، مردوخی‌ها، صادق وزیری، ناهید، کامکارها، کمانگرها، نقشبندی، شیخ الاسلامی، اردلان، وزیری، صادق وزیری، وکیل، تیمون، لله خانی، (قطبی)، مردوخی، میربابان، بابان، سروش، گله داری (گله خانی)، طلائی، بوده است. ساکنان سنندج، مردم کرد زبان و گوران زبان هستند که کردها به گویش اردلانی تکلم می‌کنند.
فرهنگ
زبان، لهجه: این شهر، مقر طوایفی از اردلان، مردوخی‌ها، صادق وزیری، ناهید، کامکارها، کمانگرها، نقشبندی، شیخ الاسلامی، اردلان، وزیری، صادق وزیری، وکیل، تیمون، لله خانی، (قطبی)، مردوخی، میربابان، بابان، سروش، گله داری (گله خانی)، طلائی، بوده است. ساکنان سنندج، مردم کرد زبان و گوران زبان هستند که کردها به گویش اردلانی تکلم می‌کنند. لهجه رایج در استان کردستان، لهجه اردلانی (شاخه ای از زبان کردی) نام دارد که در سنندج و شهرهای اطراف رایج است، اما مکریانی گویش دیگر از کردی است که در شهرستان‌های پیرانشهر، مهاباد، بوکان، بانه، سردشت و اشنویه (مکریان) رایج است.
دین مردم سنندج، اسلام و اکثریت آن‌ها پیرو مذهب تسنن از شاخه شافعی می‌باشند و درصدی از اردلان‌ها نیز پیرو مذهب تشیع هستند. اقلیت‌های مسیحی (کاتولیک) و کلیمی نیز وجود داشته که طی چند سال گذشته از کشور مهاجرت کرده اند. مدارس آلیانس در سال ۱۳۱۶ هجری قمری در سنندج مانند شهرهای همدان، اصفهان، شیراز و کرمانشاه که بیشترین تعداد یهودیان را داشتند، تأسیس شدند. یک محله کامل برای یهودیان وجود داشته و قسمت اعظم تجارت منطقه را در دست داشتند. در زمان‌های قدیم، ۳ یا ۴ کنیسه وجود داشت، ولی هم اکنون دو کنیسه فعال است. یک کنیسه قدیمی هم در سنندج وجود دارد که در حدود ۱۵۰ سال قدمت دارد. در کنیسه سنندج، می‌توان قدیمی‌ترین نُسَخِ سفر تورات را یافت که ناب‌ترین پوست آهو را دارد و جوهر آن از جوهر چینی است. شغل یهودیان قدیمی در سنندج، پارچه فروشی و خرازی بود. همچنین، بعضی از بناهای قدیمی سنندج، کار یهودیان قدیمی سنندج است.
جمعیت
بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۸۵ خورشیدی، جمعیت شهر سنندج در این سال بالغ بر ۳۳۱٬۴۴۶ نفر بوده که از این تعداد ۱۷۱٬۷۲۳ نفر مرد و ۱۷۱٬۷۲۳ نفر زن بوده‌اند. نرخ رشد جمعیت در این دوره ۲٫۹۹ درصد بوده است که در مقایسه با نرخ رشد سایر مراکز استان‌ها در کشور، نرخ رشد بالایی می‌باشد.
جاذبه ها
عمارت خسرو آباد، حمام خان، عمارت آصف، عمارت وکیل، بازار سنندج، مجموعه تفریحی پارک آبیدر، مسجد جامع، دریاچه سد قشلاق ....
رهآورد
سوغاتی‌های خوراکی: شیرینی کنجدی، بادام‌سوخته، آدامس طبیعی سنندج
صنایع دستی: قالی‌بافی، پارچه بافی سنتی، کلاش، نازک کاری، تنبور سازی، دف...
اقتصاد
شهر سنندج دارای نیروگاه سیکل ترکیبی و کارخانه های متعدد است. شرکت تراکتورسازی کردستان نیز که در سنندج مستقر است در تاریخ ۱۵/۴/۸۴ به ثبت رسیده است و در حال حاضر تراکتورهای موردنیاز استان‌های غرب ایران را تأمین می‌کند.
صنایع کارخانه ای نساجی، کفاشی، چرم‌سازی، تولید شیر پاستوریزه، کاغذسازی، تولیدات شیمیایی، تولیدات برق و الکترونیک و فلزی، تولیدات کانی غیر فلزی، فراورده های غذایی و داروسازی از جمله صنایع مهم شهرستان سنندج هستند. البته،بسیاری این کارخانه ها به دلایل مختلف ورشکست و تعطیل شده اند و کارکنان آن‌ها نیز از کار بیکار شده اند. در این شهرستان معادن زیادی نیز وجود دارد که به علت مرغوبیت جنبه صادرات دارند.
همچنین، شهر سنندج یکی از مراکز مهم قالی بافی ایران است که قالی های آن به صورت بسیار ظریف و تک پود با گره متقارن بافته می‌شود.
مجتمع پتروشیمی کردستان در جاده سنندج- کرمانشاه و در فاصله ۶ کیلومتری سنندج و در مجاورت روستای «سرنجیانه» سنندج واقع است و بزرگ‌ترین واحد صنعتی این شهر به شمار می‌آید. این مجتمع در اسفند ۹۵ به بهره‌برداری رسید. مجتمع پتروشیمی کردستان، یکی از ۸ مجتمع پتروشیمی است که در مسیر خط لوله اتیلن غرب، در استان‌های غربی ایران ساخته می‌شود. علاوه بر این، نیروگاه سیکل ترکیبی سنندج شامل چهار واحد گازی و دو واحد بخار با ظرفیت نامی ۹۵۶ مگاوات در هفت کیلومتری این شهر قرارداد.