شهرستان مرند یکی از شهرهای بزرگ و پر جمعیت استان اذربایجان شرقی است که به دلیل قدمت طولانی اش، جایگاهی برای پیدایش آثار و بناهای باستانی و قدیمی است. این شهر در ۶۵ کیلومتری شمال غرب تبریز قرار گرفته است. این شهر از نظر سابقه و پیشینه تاریخی یکی از شهرهای بزرگ استان آذربایجان شرقی است که در محور ارتباطی اروپا و آسیای میانه واقع شده است.
(برای آشنایی با شهرداری مرند کلیک کنید.)
نام
بطلیموس؛ جغرافی‌دان یونانی که قبل از میلاد می‌زیسته، از این شهر به نام «ماندگار» نام برده و آن را یکی از آبادترین شهرها در تاریخ می داند. در روایات باستانی ارامنه آمده است که نوح در مرند مدفون شده و کلمه مرند از یک فعل لغت ارمنی به معنای تدفین اشتقاق یافته است. ولی ارامنه امروزی اعتقاد دارند که نوح بعد از طوفان در نخجوان فرود آمد و در این شهر نیز مدفون شد و قبر همسرش هم در مرند واقع شده است.
بر اساس نوشته های تورات، مادر نوح در مسجد بازار مرند مدفون است. برخی نیز بنای شهر مرند را به امر دختر ترسائی به نام «ماریا» می‌دانند و بنای اولیه مسجد جامع فعلی مرند را نیز، کلیسایی می‌شمارند که وی بنا کرده است و نام مرند را هم برگرفته از نام ماریا با اندکی تغییر می‌دانند. در روایت دیگری، وجه تسمیه شهر مرند را تغییر یافته کلمه «مادوند» و «مارند» یعنی محل زندگی مادها برشمره اند.
پیشینه
بر اساس اسناد اورارتویی، سابقهٔ شهرنشینی در مرند تا اواسط هزارهٔ سوم قبل از میلاد می‌رسد، در حالی که در تپه‌های باستانی «گرگر»، ظروف سفالی و ابزارهایی از هزارهٔ پنجم قبل از میلاد دیده شده‌است. همچنین در تپهٔ خاکستری (قلعهٔ مرند) نیز آثاری از هزارهٔ چهارم قبل از میلاد به دست آمده‌است. «ولادیمیر مینورسکی» با استفاده از نظر باستان‌شناسان، این قلعهٔ خاکی فروریخته را از سلسله قلاع خاکی اورارتویی می‌داند.
آن‌چه از مدارک و نظرات باستان‌شناسان و مورخین به دست می‌آید، این است که شهر مرند در روزگار پادشاهی مادها از رونق بسیاری برخوردار بوده و به دلیل اهمیت خاصی که در ایالت آذربایجان داشته، همواره مورد توجه حکومت مرکزی بوده‌است. همچنین در دائرةالمعارف اسلامی آمده‌است که مرند مرکز حکومت اقوامی مهم در دورهٔ «کلده» و «آشور» بوده‌است.پس از اسلام، آن‌چه که از مدارک تاریخی بر می‌آید، فتح آذربایجان به دست اعراب در سالهای ۱۸ تا ۲۲ هجری قمری صورت گرفته‌است، اما مورخین اسلامی از مرند برای نخستین بار در سال ۱۶۰ هجری نام برده‌اند. بنا به نوشتهٔ بلاذری، مرند در هنگام فتح آذربایجان، قریهٔ کوچکی بود که «ابوالبیعت حلبس» به آبادی آن‌جا همت گماشت و پس از او پسرش محمد در سال ۲۰۰ هجری، حاکم مرند شد و برای توسعهٔ شهر کوشش بسیار کرد. این مرد فرهنگ دوست، دلیر و شجاع بود و بنا به نوشتهٔ طبری، او شعرهایی به زبان فارسی آذری داشته که در آذربایجان معروف بوده است.
در روزگار قیام بابک خرمدین به سال ۲۰۱ هجری، شهر مرند سال‌ها یکی از مناطق تحت نفوذ وی بوده‌است. چند سلسلهٔ مهم و محلی در این زمان بر مرند حکومت می‌رانده‌اند که از جملهٔ آن‌ها «سالاریان»، «روادیان» و شدادیان را می‌توان نام برد. در اواخر قرن چهارم هجری، در کتاب‌های «حدودالعالم» و «صورةالارض»، از مرند به عنوان شهری آباد یاد شده‌است و ابوعبدالله مقدسی نیز مرند را شهری مستحکم نامیده و حمدالله مستوفی در نزهةالقلوب نوشته‌است: «مرند شهر بزرگی است که دور بارویش ۸۰۰ گام است و باغ‌های پرمیوه دارد. بالاخره شاردن، سیاح فرانسوی می‌نویسد: «مرند شهر خوبی است و دارای ۲۵۰۰ باب خانه و باغچه می‌باشد و بوستان‌هایش بیشتر از عمارت و آبادی است». همچنین بسیاری از مورخین اسلامی از جمله ابن حوقل بغدادی، یاقوت حموی، حمدالله مستوفی قزوینی، ابراهیم اصطخری، الفداء قزوینی، ناصر خسرو قبادیانی، ابن واضح یعقوبی، یحیی بلاذری و ابن خرداذیه، همگی در کتب خود از مرند یاد کرده و آن را توصیف کرده‌اند.
در سال ۶۰۲ هجری قمری، مرند در یک یورش سهمگین توسط ارمنیان به ویرانی کشیده شد و در سال ۶۲۲، «سلطان جلال‌الدین خوارزمشاه» در مرند استقرار یافت. در دورهٔ ایلخانان بر رونق و آبادی مرند افزوده شد. به طوری که بنای کاروانسرای آیراندیبی و قلعهٔ هلاکو در شمال مرند نیز از بناهای اواخر دورهٔ ایلخانی، یعنی زمان ابوسعید بهادرخان به سال ۷۳۱ است که کتیبهٔ محراب مسجد جامع مرند نیز شاهد این مدعاست.
مرند در زمان حکومت امرای محلی قراقویونلوها، محل پیکارهای مختلفی واقع گردید. در سال ۸۰۷ هجری، مرند به دست سپاهیان «میرزا ابوبکر کرد» غارت گردید. قرایوسف در سال ۸۰۹، پس از جنگ با ابوبکر در مرند، زمستان را اتراق کرد. در سال ۸۳۷، شهر مرند پس از نبردی طولانی بین آق‌قویونلوها و تیموریان به دست آق قویونلوها فتح گردید. جهانشاه میرزا قرایوسف، هنگام جنگ با برادر خود -اسکندر میرزا- در مرند اقامت گزید. در دورهٔ صفویه، هنگام جنگ بین شاه تهماسب صفوی با عثمانیان، مرند مرکز فرماندهی سپاه ایران بود. در سال ۱۰۱۱ هجری، شاه عباس صفوی حکومت مرند را به جمشید سلطان دنبلی سپرد. در سال ۱۰۱۴ تا ۱۰۱۶ در هنگام جنگ بین صفویه و عثمانیان، شاه عباس مدتی در مرند مستقر شد. در بین سالهای ۱۰۴۵ و ۱۱۳۵ هجری، شهر مرند در جنگ‌های بین ایران و عثمانی مورد تعرض و قتل و غارت قرار گرفت. در زمان ضعف دولت صفویه و حکومت نادرشاه افشار، شهر مرند به دست حکام خاندان دنبلی اداره می‌شد. در دورهٔ زندیه، کریم خان زند در سال ۱۲۰۵ هجری توانست آذربایجان، از جمله مرند را از دست حکام محلی درآورد. در دورهٔ قاجاریه نیز حسین خان دنبلی حاکم مرند و خوی از فتحعلی شاه قاجار پذیرائی کرد. در زمان عقد معاهدهٔ ترکمانچای به سال ۱۲۴۳، نمایندهٔ عباس میرزا با «پاسکویچ»، فرماندهٔ روسی در مرند ملاقات کرد. در دورهٔ مشروطیت، سردار ملی سال‌ها در مرند با «میرزا حسین خان یکانی» و «رضاقلی سرتیپ یکانی» فرزند «زال خان» روابط نزدیک داشته‌است. از دیگر مجاهدین آزادی خواه دورهٔ مشروطیت در مرند از اشخاص زیر می‌توان نام برد: «میرزا عیسی حکیم‌زاده»، «اسماعیل یکانی»، «نورالله یکانی»، «حبیب‌الله شاملوی مرندی»، «حاج ابراهیم ذوالفقارزاده»، محمدولی صراف»، «حاج حسین صراف»، میرزا محمود»، برادران «میرزا صابر مرندی» معروف به مکافات، صاحب روزنامهٔ مکافات به سال ۱۳۲۷ هجری در خوی، «حاج جلال مرندی»، «محسن خان»، «مصطفی خان اسفندیاری»، «حاج ملاعباس واعظ قره‌آغاجی»، «حاج علی‌اکبر صدیقی»، «میرزا کریم‌زاده» و «میرزا نصیر رئیس‌السادات» و پسرش «میرزا احمد رئیس‌السادات» ، «موسی خان پاشا»و پسرش «شیخعلی‌پاشایی».
آب و هوا
مرند نیز مانند دیگر شهرهای آذربایجان، آب و هوایی سرد و کوهستانی دارد. این شهر، شهر خنکی است و هم دمای هوایش در بعضی فصل‌ها به بیش از ۳۷ درجه می‌رسد. پوشش گیاهی مرند به میزان بارش باران بستگی دارد، به این معنی که اگر در طول یک سال میزان بارش بالا باشد، پوشش گیاهی مرند بهتر رشد خواهند کرد. اما اگر بارش کم باشد، بدون تردید پوشش گیاهی از مطلوبیت خاصی برخوردار نخواهد بود.
جمعیت
این شهر، سومین شهر پرجمعیت و بزرگ آذربایجان شرقی است و 114165 نفر جمعیت دارد. از این میان 57151 نفر مرد و 57014 نفر زن می باشند. 29755 خانوار ساکن این شهر هستند و بقیه در روستاهای اطراف مرند ساکن هستند.
فرهنگ
اهالی شهر مرند، مانند ساکنان سایر نواحی استان آذربایجان شرقی، آذربایجانی بوده و به زبان ترکی آذربایجانی و با لهجه محلی خود صحبت می کنند.
جاذبه ها
از اماکن تاریخی و باستانی این شهر می‌توان به قلعه مانداگارانا، مسجد جامع مرند، تپه باستانی سیوان و بازار کوزه‌فروشان، مسجد بازار، کاروانسرای عباسی مرند، تفرجگاه موغان یوردو و ده‌ها اثر دیگر اشاره کرد.
ره آورد
سوغاتی های مرند شامل میوه‌ها و صنایع دستی خشکبار است. همچنین مرند به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده خشکبار در کشور شناخته می‌شود. مردم هنرمند مخصوصا زنان شهرستان مرند با هنر خود این شهرستان را به یکی از مراکز مهم قالی بافی در سراسر ایران تبدیل کرده اند. علاوه بر این هنر گرانبها، صنایع دستی دیگری از جمله: سبدبافی، فانوسکابافی، سفالگری و سرامیک سازی نیز در این شهرستان رواج دارد و از سوغاتی های با ارزش مرند به شمار می روند. همچنین از خوراکی های خوشمزه و متفاوت شهرستان مرند می توان به لواشک، زغال اخته و قیسی نام برد.
اقتصاد
اقتصاد مرند بیشتر بر پایه کشاورزی استوار است. تمام منطقه مرند بنا به شرایط طبیعی، دامداری، کشاورزی و باغداری مناسب است. محصولات مهم مرند غلات (گندم و جو) که بالاترین تولید را در بین شهرهای آذربایجان شرقی دارد، حبوبات، سبزیجات و سیفی جات است که بسیار معروف هستند. باغداری بسیار رایج و از محصولات مهم آن می‌توان زردآلو و انگور را نام برد که علاوه بر مصارف داخلی مقداری به عنوان خشکبار صادر می‌شو و سیب زنوز که طعم بخصوصی داشته که شهرت جهانی دارد.
اما در سالهای اخیر ببه دلیل کاهش آب سفره‌های زیرزمینی، کشاورزان ضرر بسیاری دیده‌اند و روند مهاجرت به سوی شهرهای بزرگ را پیش گرفته اند. کشت زعفران که در اقتصاد کشاورزی به (گیاه طلائی) مشهور است، اخیراً به صورت گسترده در دهستان بناب واقع در شرق مرند ترویج شده است و از نظر کیفیت، بازرگانان آن را با محصولات استان خراسان مقایسه می‌کنند.
منبع
شبکه بهداشت و درمان مرند
اطلاع نیوز
ویکی پدیا
ایران هتل آنلاین
