تنکابن یا شهسوار (مرکز شهرستان تنکابن) از نظر بزرگی با ۲۱۴۰ کیلومتر وسعت، پنجمین شهر و از حیث جمعیت، پس از شهر چالوس، پرجمعیت ترین شهر غرب استان مازندران است. این شهر با عجایبی که دارد، مرکز گردشگری مازندران محسوب می‌شود.
(برای آشنایی با شهرداری تنکابن کلیک کنید.)
نام
شهسوار در لغت به معنی شاه سوار، شوالیه یا عیار است. ظاهراً نخستین بار در اواخر قرن هشتم ه‍ـ.ق، مرعشی در کتاب تاریخ گیلان و دیلمستان از لفظ تنکابن برای این منطقه نام برده‌است. احتمالاً این نام از نام «قلعه تُنکا» گرفته شده است که اولیاء اللّه آملی در حدود سال ۷۲۴ خورشیدی، آن را در کتاب تاریخ رویان، ضبط کرده بود. در زبان مازندرانی و بنابر کتاب سفرنامه مازندران و استرآباد، پسوند بُن به معنی «پایین» می‌باشد که در اسامی مکان‌های زیادی در شمال کشور وجود دارد. در نتیجه تنکابن به معنی پایین تنکا یا زیر تنکا می‌باشد.
در مورد وجه تسمیه تنکابن نظریه دیگری نیز بیان شده است. تنکابن یا تنک آب بن یعنی جائیکه جلگه ساحلی دریای کاسپین تنک می‌شود. در زبان مازندرانی «تنک» به معنی اندک و کم است. آن قسمت از ساحل دریا که اندک از بن کوه فاصله دارد، به عبارت دیگر آن قسمت از ساحل دریا که با پهنای کمی از بن آب ظاهر شده است، تنک آب بن یا تنکابن نامیده شده‌است. البته دلیل دیگری نیز برای فلسفه این نام بیان شده که به علت تابستان‌های شرجی و طاقت فرسا و همچنین زمستان تقریباً سرد منطقه و شرایط کشاورزی در این آب و هوا از واژه «تن کاه» به معنی کاهنده جسم و تن برای سختی تعبیر از تن کاه بن به تنکابن درآمده است. به نوشته رابینو، تنکابن به معنای «پایین تنکا» است که پس از آن و در دوران اسلامی دیلمستان یا دیلم خاصه نامیده شد.
سلاطین صفوی برای تقویت قوای منطقه تنکابن جهت فتح نهایی گیلان و خاتمه دادن به اغتشاشات بین طوایف این حدود، به کوچ عشایر جنگجوی کرمانشاه به منطقهٔ تنکابن اقدام نمودند. از جمله ایل‌هایی که در زمان سلطنت شاه طهماسب اول به این منطقه کوچانده شدند، ایل کرد روزکی و ایل شهسواران روزکی بودند. ایل کرد روزکی به ریاست و ایلخانی شرف الدین علی بدلیسی در دو سوی شرق و غرب سخت‌سر و پیرامون آنو در پایین دست شمالی رودخانه مرزی (رود سرخانی) مستقر شدند تا جبهه کیاییان گیلان را از سوی شرق گیلان در فشار گذارند تا در صورت حمله ارتش قزلباش از طریق دره سفید رود به گیلان، پیروزی به دست آید. طایفه شهسواران ایل روزکی نیز در نقاط جلگه ای منطقه تنکابن و مصب رودخانه مرزی (رودخانه‌ی نمکاوه رود) سکونت یافتند تا مرزبان تنکابن در برابر تهاجمات ملوک رستمدار (کجور و کلارستاق) باشند. نام شهسوار نیز از آن دوران به این منطقه اطلاق گشت.
در دوران پهلوی نیز شهر جدیدالتأسیس شهسوار مرکز منطقه گردید که پس از انقلاب اسلامی به تنکابن تغییر نام پیدا کرد.
پیشینه
در مورد سکنه باستانی تنکابن آنها را منتسب به آماردها می‌دانند، در دوران بسیار کهن یعنی در زمانی که شاهنشاهان هخامنشی برایران فرمان می‌راندند، در کرانه جنوبی دریای خزر اقوام کادوسی و تپوری و آماردها می‌زیستند که پیوستگی نژادی آنها با نژاد آریایی کاملا مشخص نشده است.ت پورها در مازندران وطبرستان وکادوسیهادرگیلان سکونت داشتند. درمورد محل سکونت مردها یا آماردها اطلاعات ما ناقص است. گروهی ازمورخین محل سکونت آماردها را در نواحی کوهستانی بین آمل و تنکابن قلمداد کردند. چنین به نظر می رسد که محل سکونت آماردها بین دو طایفه کادوسیها و تپورها بوده است، یعنی از آمل فعلی(رود اراز یا هراز)به طرف مغرب تنکابن تا دیلمان.
جغرافیا
در غرب تنکابن، شهرستان رامسر قرار دارد. مرز این دو شهرستان را رودخانه چالکرود تشکیل می‌دهد و در شرق آن شهرستان چالوس قرار دارد.
شهرستان تنکابن (نام آن پیش از انقلاب اسلامی: شهسوار) در تقسیمات کشوری، در استان دوم (مازندران) تشکیل شد. ظاهراً تنکابن از دوره اواخر قاجار نیز شهسوار گفته می‌شده است. در ۱۳۲۰ ش بخش رودسرخود به شهرستان مستقل تبدیل وازتنکابن منتزع و تابع استان گیلان گردید، بعدا و در ۱۳۲۵ ش بخش نوشهر و چالوس نیز به شهرستان مستقل تبدیل و از تنکابن جدا شد. این شهرستان در ۱۳۲۷ ش ۳۷ دهستان داشت. در تقسیمات کشوری ۱۳۵۵ ش مشتمل بود بر بخش های حومه و رامسر، دوازده دهستان و هشت شهر. در ۱۳۶۴ ش بخش رامسر از آن جدا و شهرستان مستقلی شد. پس از انقلاب اسلامی، بنا بر سابقه تنکابن، نام شهرستان (و شهر) شهسوار به تنکابن تغییر یافت.
جمعیت
جمعیت کل شهرستان تنکابن بر اساس آخرین سرشماری در سال نود و پنج ۱۶۶٫۱۳۲ نفر بوده است. «بخش مرکزی آن با ۹۹٫۱۹۰ نفر»، «بخش خرم‌آباد با ۴۱٫۰۰۶ نفر» و «بخش نشتا با ۲۵٫۹۳۵ نفر» ساکنان کل این شهرستان را شکل می‌دهند. در بخش مرکزی شهرستان تنکابن «۵۵٫۴۳۴ نفر ساکن شهر تنکابن» و «۱۱٫۳۷۷ نفر ساکن شهر شیرود» می‌باشند. «شهر خرم‌آباد با ۱۱٫۵۴۲ نفر» و «شهر نشتارود با ۶٫۳۹۴ نفر» دیگر ساکنان شهرهای این شهرستان را تشکیل می‌دهند و بقیه اهالی شهرستان تنکابن در دهستان‌ها و مناطق روستایی ساکن می‌باشند.
فرهنگ
زبان و گویش: در منطقه تنکابن هر سه زبان فارسی، مازندرانی و گیلکی رایج است. در واقع مهاجران کجوری، کلارستاقی، عباس‌آبادی به زبان مازندرانی و مهاجران لنگرودی، رودسری و اشکوری به زبان گیلکی گویش می‌کنند. ولی مردم بومی تنکابن(شهسوار)، خرم‌آباد و نشتارود به گویش تنکابنی سخن می‌گویند. برخی از زبانشناسان گویش تنکابنی را غربی‌ترین گویش زبان مازندرانی دانسته اند که با زبان گیلکی در آمیخته است، برخی نیز این گویش را شرقی‌ترین گویش زبان گیلکی دانسته اند که با زبان مازندرانی در آمیخته است و برخی از زبانشناسان این گویش را به دلیل درامیختگی با دو زبان مازندرانی و گیلکی، یک گویش مجزا از این دو زبان دانسته اند.
گویش تنکابنی از هر دو زبان مازندرانی و گیلکی تاثیرات فراوانی پذیرفته است و در مقابل ویژگی‌های منحصر به فردی دارد که آن را هم از لحاظ ساختاری و هم واژگانی از این دو زبان متمایز می‌کند.
جاذبه ها
جاذبه های گردشگری تنکابن بسیار زیبا و چشم نواز است که برخی از آنها عبارتند از:
آبشارهای کوهسر
مرداب نشتارود
آبشار سنگ بن چشمه
آبگرم فلکده
رودخانه لیرسر
پارک ملی خشکه داران
منطقه حفاظت شده بلس کوه
آبشار تودارک
منطقه ییلاقی سه هزار
پارک جنگلی چالدره
آبشار فرهاد جوی
رود خانه چالک رود
آبشار جلیسان
قله سیالان
اقامتگاه بوم گردی نسا تنکابن
جنگل دو هزار
دریاچه هفت خان
روستای عسل محله
روستای مازوبن
پل چشمه کیله
دشت دریا سر
پل قلعه گردن
پل لپاسر
روستای دینار سرا
عباس آباد تنکابن
اقامتگاه بوم گردی رنگین خانه
مران، بهشت گردشگری
ره آورد
محصولات خوراکی:
محصولات کشاورزی
برنج
آغوزنون
عسل
خشکبار
ماهی
چای
صنایع دستی:
چوخا
چادر شب
جاجیم
سفره
کلاه پشمی
کول‌گیر
پوستین کلاه و جوراب پشمی
سفال
صنایع چوبی
فرش و گلیم
بامبو و معرق
اقتصاد
کشاورزی، دامداری و باغداری اساس اقتصاد تنکابن را تشکیل می‌دهند. آب کشاورزی تنکابن از رودها و چشمه‌ها تأمین می‌شود و محصولات کشاورزی آن برنج، گندم، جو، سبزیجات، گل گاوزبان، گیاهان زینتی، چای، مرکبات، کیوی، فندق، گردو، گلابی، سیب، آلو، آلوچه، خرمالو و انجیر هستند. باغ‌های متعدد مرکبات در سرتاسر شهرستان تنکابن پراکنده هستند. انواع مرکبات بخصوص پرتقال و خرمالو، کیوی، چای، برنج و گل‌های زینتی مهم‌ترین صادرات این شهر را تشکیل می‌دهند. همچنین می‌توان از کارگاه‌های تولید ماهی قزل آلا در مناطق مختلف آن نام برد. واحدهای صنعتی پرورش دام و طیور نیز در تنکابن فعالیت دارند و همچنین تعدادی از بزرگترین مراکز کشتار و بسته بندی مرغ بهداشتی استان در این شهر واقع هستند. تنکابن دارای یک ناحیه صنعتی نارنج داربن (به مساحت ۹ هکتار) می‌باشد.
از صنایع دستی می توان به نمدمالی، گلیم بافی، جوراب بافی، چادرشب بافی، لاک تراشی (هنر جنگل نشینان که با چوب محصولات همچون قاشق، پارچ و دیگر ادوات تزئینی تولید می‌کنند)، سالی بافی (تور ماهیگیری) سفال‌گری (گمج، کوزه و…)و ساخت انواع ادوات ساده مربوط به کشاورزی (همچون داس، تبر، کرباس، گاجمه، بلو، گرباس، فیکا) و… اشاره کرد.
واحدهای صنعتی پرورش دام نیز در این شهر فعالیت دارند. شیلات در کرانه های آن تأسیسات ماهیگیری دارد و شغل بعضی اهالی ماهیگیری است و همچنین می‌توان از کارگاه های تولید ماهی قزل آلا(رتبه دوم تولیددرمازندران) نام برد.
