زاهدان، یکی از کلان‌شهرهای ایران و مرکز استان سیستان و بلوچستان است. زاهدان شهری نوبنیاد است که در ۵۱۷ کیلومتری شرق شهر کرمان و نیز در نزدیکی کشور پاکستان واقع شده است. این شهر از طریق راه زمینی از سمت شمال به مشهد و از سمت جنوب به چابهار مرتبط شده و همچنین دارای ایستگاه راه‌آهن و فرودگاه بین‌المللی است.
(برای آشنایی با شهرداری زاهدان کلیک کنید.)
نام
زاهدان تا قبل از دوره پهلوی، روستای کوچک و دورافتاده ای به نام «دزدآب» بود. اولین ساکنان دزآب بلوچ و سیستانی بودند. دزدآب کلمه‌ای به زبان فارسی است و از دزد+آب سیستانی تشکیل شده است. دزدآب در سال ۱۳۰۸ خورشیدی، در زمان رضاشاه به "زاهدان" تبدیل شد.
پیشینه
پیش از جنگ جهانی اول: زاهدان تا پیش از وقوع جنگ جهانی اول، روستای کوچک و دورافتاده ای به نام «دزآب» بود که ساکنان آن بلوچ بودند. آنان آب آشامیدنی و کشاورزی مورد نیاز خود را از طریق چند رشته قنات در پیرامون روستا تأمین می‌نمودند
پس از جنگ جهانی اول به دلیل نزدیکی دزآپ به دو کشور افغانستان و پاکستان و موقعیت مناسب تجاری آن با کشور هند، دولت وقت ایران با فرستادن مأموران دولتی به این روستا و بررسی کم و کاستی‌های آن، زمینه تاسیس مراکز مختلف دولتی را در دزآپ فراهم آورد. گروهی از افراد متخصص اهل بلژیک نیز برای تأسیس اداره گمرک، وارد این روستا شدند. شمار اداره‌ها و مراکز دولتی دزآپ و کارمندانی که در این مراکز مشغول به کار بودند، روز به روز بیشتر می‌شد. از همین روی، برخی از بازرگانان و تاجران برای خرید و فروش و رفع نیازهای روزانه مردم به این روستا آمده و ساکن آن شدند. اغلب بازرگانان نیز اهل کشور هند بودند.
ایستگاه راه‌آهن زاهدان: مجلس شورای ملی در سال ۱۳۰۲ دستور تأسیس و آبادانی زاهدان را داد. معماری زاهدان با توجه به آب و هوای گرمسیری آن و به پیروی از معماری شهرهای قدیم ایران، توسط معماران ایرانی طراحی شده است. راه‌اندازی راه‌آهن کویته-زاهدان، از نخستین نشانه‌های شهرنشینی در این شهر به‌شمار می‌رود.
برق رسانی به شهر زاهدان در سال ۱۳۲۸ انجام شد. شهر زاهدان به خاطر حضور انگلیسی‌ها، از قدیمی‌ترین شهرهای ایران است که دارای آب لوله‌کشی شد. این لوله کشی البته در ایستگاه راه آهن شهر و برای خانه های کارکنان آن انجام شد. گسترش لوله کشی آب شهر، توسط شهرداری در سال ۱۳۳۵ انجام گرفت.
جغرافیا
زاهدان در منطقه بلوچستان قرار دارد و از سمت شمال به شهرستان زابل و از سمت جنوب به شهرستان خاش، از سمت شرق به کشورهای افغانستان و پاکستان و از سمت غرب به شهرستان فهرج، منتهی می‌شود. این شهر از لحاظ مختصات، جغرافیایی در ۶۰ درجه و ۵۱ دقیقه و ۲۵ ثانیه طول شرقی و ۲۹ درجه و ۳۰ دقیقه و ۴۵ ثانیه عرض شمالی واقع شده است.
آب و هوای زاهدان در بیشتر روزهای سال گرم و خشک می‌باشد. در فصل تابستان روزهایی بسیار گرم و شب‌هایی با حرارت نسبی کم را تجربه می‌کند. معمولا در این شهر برف نمی‌بارد، با این حال بیشترین میزان نزولات جوی در استان، مربوط به زاهدان و هم چنین شهرستان خاش می‌باشد که عمدتا در فصل زمستان رخ می‌دهد. در ماه‌های دی و بهمن، آب و هوایی عمدتا خنک و شب‌هایی سرد در این منطقه، حاکم است. آب آشامیدنی مورد نیاز زاهدان در حال حاضر از طریق چاه نیمه‌های سیستان تأمین می‌شود.
فرهنگ
قومیت: ترکیب عمده قومیتی این شهر را نیمی بلوچ و نیمی فارس تشکیل می‌دهد. اقوام این شهر را سیستانی و بلوچ و همچنین یزدی‌ها، بیرجندی‌ها، کرمانی‌ها، مهاجرانی از آذربایجان و سیک های هندی و افاغنه تشکیل می‌دهند.
زبان، گویش، لهجه
زبان بلوچهای زاهدان، زبان بلوچی با گویش سرحدی بوده و همچنین زنان و مردان بلوچ، پوشش مخصوص به خود را که به لباس بلوچی مشهور است، بر تن دارند.
جمعیت
جمعیت زاهدان در سال 1395 برابر با ۵۸۷٬۷۳۰ نفر بوده و دوازدهمین شهر پرجمعیت ایران محسوب می‌شود. جمعیت زاهدان بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵ خورشیدی مرکز آمار ایران بالغ بر ۵۸۷٬۷۳۰ نفر بوده که از این جهت، دوازدهمین شهر پرجمعیت ایران محسوب می‌شود. بر پایه همین آمار، در سال ۱۳۹۵ از مجموع جمعیت زاهدان، ۲۹۹٬۵۵۰ نفر مرد و ۲۸۸٬۱۸۰ نفر زن بوده اند. همچنین شمار خانوارهای ساکن این شهر در این سال، بالغ بر ۱۴۶٬۷۱۷ خانوار بوده است.
جاذبه ها
مراکز فرهنگی، تاریخی و تفریحی:
− کتابخانه عمومی کامبوزیا
− مجتمع تفریحی براسان
− مجتمع سنتی شبستان
− مجتمع تفریحی گراناز
− بوستان فرهنگیان
− سینما اشراق
− کوهستان پارک
− پارک لاله
− باغ خانواده
− پارک ملت
− موزه شهدا
− موزه منطقه‌ای جنوب شرق ایران
− موزه پست
− باغ خاتم
− مجتمع تفریحی امام زمان
− باغ امام علی
− پارک شادی
− خانه ابویی
رهآورد
صنایع دستی:
− سوزن دوزی بلوچی
− سکه و آینه دوزی
− قالی بافی
− حصیربافی
− دودنی بافی
− قالی بافی
− گلیم بافی
خوراکیهای محلی:
− حلوای خرمایی چنگال
− حلوای شکری بلوچی
− تاس آپی
− ترونچه (تنورچه)
− تباهگ
− بریانی
− شیلانچ (کشک سفید محلی)
− ورگ آپ بلوچی (غوره و اب انار همراه با سبزیجات و روغن حیوانی)
− سبزوک بلوچی
− شیر چاه یا دودپتی (مخلوطی از شیر، چای و شکر)
− حرام بلوچی (ترشی لیمو)
− چتنی بلوچی (ترشی انبه و مخلوط)
− انواع نان بلوچی مثل سیسرک-تلانتلو-شلو و..
− دوتینی بلوچی
− آبگوشت
− تجگی
− کشک آردی (کشک زرد)
− چلبک
− تاسووی
− کلوچه محلی
اقتصاد
درآمد برخی از ساکنان زاهدان از طریق کشاورزی تأمین می‌گردد. از جمله محصولات کشاورزی این شهر می‌توان جو، ذرت دانه‌ای، ذرت علوفه‌ای، سبزیجات، علوفه، گندم، گیاهان و نیز محصولات باغی و صیفی را بیان کرد.
منبع
ویکی پدیا
مجله گردشگری کجارو
