جنبش شهرهای ۱۵ دقیقه‌ای طی چند سال اخیر نظر بسیاری از طراحان را به خود جلب کرده است. در شهرک‌های خودکفا، مردم می‌توانند با طی کردن مسیری حداکثر ۱۵ دقیقه‌ای به تمام امکانات مورد نیاز خود از طریق دوچرخه‌سواری یا پیاده‌روی دست یابند.
پراکندگی، راندمان بهره‌برداری از امکانات و تجهیزات شهر را کاهش داده و منجر به رقابت ناعادلانه بین افراد فقیر و غنی خواهد شد. یکی از الگوهای ارائه شده در برابر مساله پراکندگی شهر، ایده «شهرهای ۱۵ دقیقه‌ای» است. راه حل برنامه ریزی شده که برای چندین سال است در پاریس جواب مثبت داده است. با همه‌گیری ویروس کرونا، این راه حل توجه شهرهای بیش‌تری در سراسر جهان را به خود جلب کرده است. در این مقاله هدف و چگونگی طراحی چشم‌انداز ۱۵ دقیقه‌ای شهرها، توضیح داده می شود.
تعریف شهرهای ۱۵ دقیقه‌ای
مفهوم شهر ۱۵ دقیقه‌ای کاملاً در تضاد با الگوی برنامه‌ریزی شهری مدرن است که در قرن گذشته مسلط بوده و به موجب منطقه‌بندی آن مناطق مسکونی از تجارت، خرده‌فروشی، صنعت و سرگرمی جدا می‌شوند. با این وجود، بیشتر ایده‌ها و اصول زیربنای شهر ۱۵ دقیقه‌ای جدید نیست و بیشتر شهرها از قبل حاوی مناطقی هستند که با اصول ۱۵ دقیقه‌ای شهر هم‌سو اند.
در سال ۲۰۲۰ مفهوم ۱۵ دقیقه‌ای شهر شتاب گرفته است. اکنون شهرهای بیش‌تری برای حمایت از بازسازی عمیق‌تر و قوی‌تر پس از کووید-۱۹ و کمک به تقویت شیوه زنده‌گی محلی، سالم و پایدارتر که بسیاری از شهروندان آن‌ها خواستار آن هستند، از این مدل استفاده می‌کنند.
پروژه شهر ۱۵ دقیقه‌ای بر این باور استوار است که شهرها همزمان با خروج از دوران کرونا باید تغییراتی ایجاد کنند تا به مکانی امن‌تر، پاک‌تر و عادلانه‌تر تبدیل شوند. بر این اساس، شهرهای چندمیلیون نفری باید موقعیتی را فراهم کنند که همه‌ی شهروندان با استفاده از دوچرخه یا به صورت پیاده در ۱۵ دقیقه نیاز‌های عمومی خود را رفع کنند. با درنظرگرفتن خانه‌های مختلف، همه‌ی اقشار می‌توانند مسکن دلخواه و قابل تأمین خود را داشته باشند و در همان ربع ساعت به محل کار خود برسند یا فرصت‌های دور کاری برای آن‌ها فراهم شده باشد.
کارلوس مورنو، استاد «شهر هوشمند» در دانشگاه پاریس، که این ایده را در پاریس متصور شده است، می‌گوید: «این یک نقشه، یک جاه‌طلبی و یک چشم‌انداز جدید برای شهرها است». او می‌گوید: «ما باید ایده همسایه‌گی شهری را دوباره به دست آوریم و می‌دانیم که بهتر است افراد در نزدیکی محل زنده‌گی خود کار کنند و اوقات فراغت و خدماتی را که در اطراف‌شان احتیاج دارند نیز داشته باشند. به آن‌ها اجازه زنده‌گی آرام‌تری دهیم». اما کار بسیار مشکلی است، زیرا شغل مردم غالباً به نوعی از خانه‌های‌شان دور بوده و نیاز به برنامه‌ریزی بیشتر است. امروز روی‌کرد ما به کار همان روی‌کردی است که برای ۵۰ سال گذشته بوده است.
اگرچه از نظر بسیاری از منتقدان شهری، ایجاد شهرک‌های خودکفا غیرممکن است، با این حال، بسیاری از مدیران شهری در نقاط مختلف جهان در تلاشند رویکردهایی کارآمد برای پیاده‌سازی این ایده در شهرهای خود به کار گیرند و از مزایای بیشمار آن بهره‌مند شوند. در نتیجه ایجاد شهرهای ۱۵ دقیقه‌ای، تمرکز توزیع کالاها و خدمات از مرکز شهرها برداشته خواهد شد و هر شهرک به ارائه خدمات کاملی برای ساکنان خود خواهد پرداخت.
علاوه بر این، در صورت ایجاد خودکفاهای ۱۵ دقیقه‌ای، دیگر نیازی به استفاده از وسایل حمل و نقل موتوری برای تردد نیست، چرا که مردم می‌توانند از طریق پیاده‌روی یا دوچرخه‌سواری به تمام آنچه که نیاز دارند، دست یابند. در نتیجه، پیش‌بینی می‌شود قوانین راهنمایی و رانندگی در چنین شهرهایی بسیار متفاوت با قوانین سایر شهرهای جهان باشد و خودروها جایگاه خاصی در آن‌ها نداشته باشند.
مورنو، یک فرانسه‌ای-کلمبیایی است که از ۲۰ ساله‌گی در پاریس زنده‌گی می‌کند و ایده خود را «شهر هوشمند زنده» نامیده است. از دیدگاه مورنو در شهر هوشمند زندگی متراکم‌تر و دوستانه‌تر است و تصویری از یک مدینه فاضله شهری را که مردم یک‌دیگر را می‌شناسند، منعکس می‌کند.
این روی‌کرد مبتنی بر چهار اصل اساسی است: نزدیکی، تنوع، تراکم و همه‌گیر بودن و مناطق مجزایی در سطح شهر باید بتوانند شش کارکرد اجتماعی را انجام دهند: زنده‌گی، کار، تأمین، مراقبت، یادگیری و لذت بردن.
وی با الهام از کار جین جیکوبز، نویسنده و فعال امریکایی-کانادایی و نویسنده کلاسیک کتاب مرگ و زنده‌گی شهرهای بزرگ امریکایی، که استدلال می‌کند نزدیکی، کلید اصلی و حیاتی ساختن شهرها است، می‌گوید: شهرها باید دوباره طراحی شوند تا مردم بتوانند به کارکردهای اساسی اجتماعی یک شهر در محله‌های خود دسترسی پیدا کنند. به این طراحی، طراحی شهری سنتی نیز گفته می‌شود.
وظایف شهرهای ۱۵ دقیقه‌ای به عهده چه کسانی است؟
وظایف و نقش‌های مهم در شهرهای ۱۵ دقیقه‌ای نیز برعهده خود شهروندان خواهد بود. در این ایده به جای توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل به تمام نقاط شهر یا استفاده از انرژی‌های جایگزین یا خودرو‌های برقی، تلاش می‌شود زیرساخت‌های حیاتی در بخش‌های مختلف به صورت یکسان توزیع شود.
نمونه شهرهای 15 دقیقه ای
بارسلونا با شهرک‌های خودکفای خود پیشگام مناطق ۱۵ دقیقه‌ای است که در آن مردم تنها از طریق پیاده‌روی یا دوچرخه‌سواری می‌توانند در نزدیکی محل سکونت خود به تمام امکانات شهری دسترسی پیدا کنند. آنه ایلداگو، شهردار پاریس نیز پس از رسیدن به سمت کنونی خود تصمیم گرفت مناطقی ۱۵ دقیقه‌ای در پایتخت فرانسه به وجود آورد تا مردم پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری را جایگزین وسایل حمل و نقل موتوری کنند. بر اساس این ایده، پاریس از نو طراحی خواهد شد و هر منطقه، شهرکی کاملاً خودکفا را در بر خواهد گرفت که در آن ساکنان می‌توانند با تنها یک ربع ساعت پیاده‌روی به مدارس، مراکز آموزشی، ادارات، مراکز تفریحی، فضاهای سبز و تمام خدمات مورد نیاز خود دسترسی پیدا کنند.
آنه ایلداگو با مطرح کردن ایجاد شهرک‌های خودکفا برای اولین بار در میان مردم پاریس محبوبیت پیدا کرد و سپس به مقام شهردار پایتخت فرانسه درآمد. وی هدف خود از طراحی چنین شهرک‌هایی را ترویج تردد پاک، کاهش آلودگی هوا، ایجاد ارتباط نزدیک‌تر میان شهروندان و رونق اقتصادی مناطق خودکفا معرفی کرد. بدیهی است که اگر شهرک‌ها به صورت خودکفا عمل کنند، آنگاه تجارت در خود آن‌ها متمرکز خواهد شد که این امر گرایش مردم به خرید و فروش و رونق اقتصادی در هر منطقه را در پی خواهد داشت.
شهردار پایتخت فرانسه همچنین در نظر دارد از طریق گسترش شهرک‌های خودکفا به افزایش فضاهای سبز شهری نیز بپردازد. افزایش فضاهای سبز شهری نه تنها به پاکسازی هر چه بیشتر هوای پاریس منجر خواهد شد بلکه کارآفرینی برای جوانان شهر را نیز در پی خواهد داشت به طوری که مقامات پیش‌بینی کرده‌اند تنها تعداد پنج هزار نفر برای کاشت درختان به استخدام شهرداری در خواهند آمد.
وزیر حمل و نقل فرانسه نیز آمادگی کامل خود برای پیاده‌سازی پروژه‌های شهردار را اعلام و ادعا کرده است. او گفته است که فضای پارک بیش از ۶۰ هزار خودرو را به مسیرهای پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری تبدیل خواهد کرد. بر این اساس، پیش‌بینی می‌شود تمام خیابان‌های پاریس را فضایی برای عابران پیاده و دوچرخه‌سواران فرا گیرد. بدون شک، ایجاد مسیرهایی با تمام امکانات و تجهیزات ایمنی کامل، نقش مهمی در ترویج تردد پاک میان شهروندان پاریسی ایفا خواهد کرد و منجر به اتخاذ سبک زندگی سالم در میان آنان خواهد شد.
همزمان با اعلام تصمیمات جدید ایلداگو، مقامات بسیاری از شهرهای دیگر جهان نظیر ملبورن استرالیا نیز به ایجاد مناطقی ۲۰ دقیقه‌ای پرداخته‌اند که همه امکانات آن در فاصله حداکثر ۲۰ دقیقه از منازل شهروندان دست‌یافتنی است. شهرهای آمریکایی نیز مشتاقانه از این جنبش پیروی و تلاش کرده‌اند در نزدیک‌ترین فاصله ممکن در هر منطقه امکانات را برای شهروندان فراهم آورند تا آنان را به پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری سوق دهند.
