شیوع ویروس کرونا محدودیت‌هایی را در رفت‌وآمدها و رفتارهای روزمره شهروندان شهرهای سراسر دنیا ایجاد کرده است. از تعطیلی پارک‌ها و محدودیت‌های اداری گرفته تا فاصله‌گذاری‌های فیزیکی در فضاهای همگانی مانند ایستگاه تاکسی و اتوبوس، صف نانوایی‌ها، فروشگاه‌ها و بسیاری از بخش‌های دیگر شهرها که امروز دیگر شرایط گذشته را ندارند.
کارشناسان مدیریت شهری معتقدند کرونا بسیاری از آن چه که تا امروز در برنامه‌ریزی‌های شهری مورد توجه قرار داشت و به عنوان اصولی در برنامه‌ریزی استفاده می‌شد زیر سئوال برده و با توجه به چالش‌های ایجاد شده پس از کرونا حالا باید در برنامه‌ریزی‌های شهری بازنگری‌هایی انجام شود. دلیل احساس ضرورت به این بازنگری هم از نظر کارشناسان احتمال تکرار شدن شرایط مشابه دوران کروناست.
پس از شیوع کرونا از سوی کارشناسان و مسئولان بهداشتی عنوان شده که احتمال تکرار شدن این روند به اشکال گوناگون وجود دارد. از طرفی هنوز مشخص نیست کرونا به طور کامل ریشه‌کن می‌شود یا باید از این به بعد هر سال شاهد شیوع آن باشیم.
در چنین شرایطی باید جامعه خود را در همه ابعاد برای مواجهه با شرایط مشابه آماده کند که یکی از این بُعدها، به حوزه زیرساخت‌ها و فضاهای همگانی شهرها مرتبط است.
افزایش تاب‌آوری شهرها
در چنین شرایطی برنامه‌ریزی به منظور افزایش تاب‌آوری شهرها برای شرایط خاص و محدودیت‌های امروزی و مشابه این وضعیت در آینده موضوعی است که هم در نیازهای روزمره رفتاری و ضرورت متوقف نشدن فعالیت‌های اقتصادی شهروندان احساس می‌شود و هم از نظر بهداشتی یک ضرورت جدی به شمار می‌آید.
این موضوع را فریال احمدی دکترای تخصص معماری و عضو هیأت علمی گروه معماری دانشگاه مازندران نیز تأیید می‌کند و می‌گوید:
آن‌چه که می‌تواند در وضعیت کنونی و شرایط مشابه نجات دهنده شهرها و حیات اجتماعی آن‌ها باشد این است که فضاهای شهری در عین حال که زندگی و نشاط شهری‌شان را حفظ می‌کنند، به واسطه شیوع بیماری‌های همه‌گیر مشکلی برای مساله اجتماعی و رفتارهای اجتماعی شهروندان نداشته باشند. یعنی به تاب‌آوری لازم در این شرایط برسند.
وی با تأکید بر ضرورت ساماندهی فضاهای شهری در بهبود فاصله‌گذاری اجتماعی اظهار می‌کند:
اکنون باید این موضوع مورد بررسی قرار بگیرد که چگونه می‌توانیم فضاهای شهری موجود را منطبق با رفتارهای شهروندان در شرایط کرونایی و محدودیت‌های مشابه ساماندهی کنیم تا اگر مشکلی از این دست پیش آمد دچار چالش نشویم و بدون ایجاد اختلال در امور روزمره شهرها، بتوان از شیوع بیماری جلوگیری کرد. در این زمینه به یک بازنگری در برنامه‌ریزی شهری نیاز است. یعنی فضاهای شهری را منطبق با این شرایط ساماندهی کنیم.
ضرورت حفظ حیات اجتماعی شهر
عضو هیأت علمی گروه معماری دانشگاه مازندران خاطرنشان می‌کند: فاصله‌گذاری اجتماعی به معنای از بین بردن حیات اجتماعی نیست. یعنی ارتباط اجتماعی باید حتی در شرایط خاص کرونایی در فضاهای شهری ادامه داشته باشد و فقط رعایت فاصله انجام شود. از ابتدای شیوع کرونا تا کنون عمده کارهایی که در فضاهای شهری برای ایجاد فاصله‌گذاری اجتماعی انجام شد نشانه‌گذاری بود.
احمدی با بیان این که باید بررسی کرد و به راهکارهای بهتر از نشانه‌گذاری رسید، تصریح می‌کند: باید در مطالعات و پژوهش‌های شهری به دنبال این باشیم که چگونه می‌توان کالبد فضاهای شهری را طوری طراحی کنیم تا پاسخگوی رفتارهای اجتماعی شهروندان در شرایط اینچنینی باشد و تاب‌آوری اجتماعی ایجاد کند.
از نظر جامعه‌شناسان و کارشناسان حوزه شهری، بخش مهمی از رفتارهای اجتماعی شهروندان به محیط بستگی دارد و در بستر محیط شکل می‌گیرد. به اعتقاد این گروه محیط می‌تواند روی رفتارهای شهروندان تاثیر بگذارد و در مقابل هم نیازها و رفتارهای شهروندان نیز روی برنامه‌ریزی برای ایجاد این فضاهای همگانی مؤثر است. این پرسشی اساسی برای برنامه‌ریزان شهری و معماران به عنوان طراحان این فضاهاست که چگونه می‌توان فضافاصلهیی را طراحی کرد که هم با توسعه شهری همخوانی داشته باشد و هم شهرهایی را ایجاد کند که به لحاظ زیست‌محیطی و فرهنگی و اجتماعی شهرهای پایدار در شرایط گوناگون و به ویژه در بحران‌ها باشند و امکانات و خدمات مورد نیاز شهری را در اختیار شهروندان قرار دهند. به همین دلیل تأکید می‌شود که طراحان شهری باید الزامات زندگی شهروندی در هر دوره را مد نظر قرار دهند و حیات اجتماعی شهرها را در شرایط مختلف تضمین کنند.
نیاز به بازنگری در طرح‌های شهری
عضو هیأت علمی گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه مازندران و دکترای تخصصی جغرافیا برنامه‌ریزی شهری معتقد است ویروس کرونا همه نسخه‌های گذشته برای ساختار و فرم شهرها را به چالش کشید و حالا باید به فکر پژوهش و بازنگری در برنامه‌ریزی‌های شهری بود.
دکتر صدیقه لطفی به خبرنگار ایرنا می‌گوید: در طول تاریخ بیماری‌های همه‌گیر باعث تغییر شهرها با نیازهای جدید شهروندان و الزامات جدید ناشی از شیوع بیماری شدند. شیوع طاعون یا وبا در قرن ۱۹ در اروپا و شهرهای بزرگ مدیران و متولیان شهری این شهرها را بر آن داشت تا سیستم‌های بهداشتی و سیستم دفع فاضلاب را در اولویت قرار دهند. آنفلوآنزای اسپانیایی که در سال ۱۹۱۸ باعث آلوده شدن ۵۰۰ میلیون نفر شد و حدود ۵۰ میلیون نفر را به کام مرگ برد منجر شد که مسئولان و برنامه‌ریزی شهری نگاهی نو به وضعیت، بافت و ساختار شهرها داشته باشند.
وی به ضرورت پیشگیری از وقوع تجمع برای قطع زنجیره انتقال شیوع کرونا اشاره می‌کند و می‌افزاید: شدت شیوع کرونا سبب شد که به سرعت تمام دنیا در محدودیت‌های بی‌سابقه قرار بگیرد. هر چند هنوز هنوز داده‌های میدانی کافی در این زمینه وجود ندارد تا به اظهارنظرهای قطعی و رسیدن به راهکارهای درست کمک کند، اما از همین اندک مشاهدات و داده‌ها می‌توان دریافت که تراکم بالا در شهرهای بزرگ به ویژه در قسمت‌های مرکزی و پرتردد شهرها سرعت انتشار ویروس را بیشتر کرده و باعث خسارات مادی و جانی بیشتری شد.
این استاد دانشگاه با تأکید بر این که باید در برنامه‌ریزی‌های شهری بازنگری‌هایی انجام شود، تصریح می‌کند: در دوران پساکرونا برنامه‌ریزان شهری باید در دو عرصه نظری یا تئوری و عرصه عملی ورود جدی به بازنگری برنامه‌ریزی شهری داشته باشند. یعنی نظریه‌ها باید در فضاهای عمومی شهری مورد توجه قرار گیرد و به کار گرفته شود.
لطفی با اشاره به ضرورت وجود فضاهای پرتردد و همگانی در شهرها می‌گوید: در برنامه‌ریزی شهری فضاهایی را به نام مکان‌های سوم یا فضاهای عمومی تعریف می‌کنیم که زیرساخت‌های تفریحی و رفاهی مانند رستوران‌ها، پارک‌ها، کافه‌ها، مراکز تجاری و باشگاه‌ها در این فضاها قرار دارند و معمولا با ازدحام جمعیت در این اماکن مواجهیم. پرسش این است که با این فضاها در شرایط مشابه کرونا باید چه کرد؟
این دکترای تخصصی جغرافیا برنامه‌ریزی شهری اظهار می‌کند: اکنون باید به این پرسش پاسخ دهیم که در برنامه‌ریزی شهری برای شرایط جدید که احتمال تکرار و استمرار آن وجود دارد، در بازه‌های زمانی، کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلند مدت باید چه کنیم؟ باید با توجه به داده‌هایی که امیدواریم پس از دوران کرونا به دست بیاوریم برنامه‌ریزی و فکر درست‌تر و بهتری داشته باشیم
لزوم تحقق شهرهای هوشمند
وی برنامه‌ریزی برای گسترش خدمات الکترونیک و مجازی را راهکار کوتاه‌مدت و میان‌مدت برنامه‌ریزی شهری در دوران پساکرونا می‌داند و می‌افزاید: متولیان مدیریت شهری در دوران پساکرونا باید روی فضاهای مجازی ارائه خدمات برنامه‌ریزی کنند. در برنامه‌ریزی شهری مبحث شهر مجازی و شهر هوشمند را داریم که بحث‌های نو در مدیریت شهری هستند و دنیا روی آن‌ها پیش از کرونا هم کار کرده بود. این مباحث باید جدی گرفته شوند.
عضو هیأت علمی گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه مازندران خاطرنشان می‌کند: اگر در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم زیرساخت‌های بهداشتی شهرها را از بیماری‌های همه‌گیر نجات دادند، امروز منجی و نجات دهنده شهرهای ما دنیای مجازی و خدمات الکترونیک است. پس به جای سرمایه‌گذاری روی عرصه‌های فیزیکی باید روی دنیای مجازی سرمایه‌گذاری شود و اگر روی قبض‌های تلفن و آب و برق و عوارض شهری ما پولی برای توسعه و بهبود شهرها می‌دهیم، باید برای عرصه‌های مجازی و بهتر کردن دسترسی مجازی شهروندان استفاده شود.
لطفی می‌افزاید: در برنامه‌ریزی‌ها چه در حوزه مدیریت شهری و چه در طراحی و طرح‌ریزی شهری باید نسخه‌های قبلی را مورد بازبینی قرار داد. قبلا برای فرم و ساختار شهر بحث‌مان این بود که شهرها باید فشرده و جمعیت متراکم شود تا صرفه‌جویی در وقت و هزینه داشته باشیم. اما با شیوع کرونا که عامل تراکم و ازدحام منجر به شیوع و تشدید آن می‌شود حالا باید روی این موضوعات فکر کرد که چطور از فضاهای موجود بدون ایجاد مشکل بهره گرفت و دیگر این که در درازمدت چه برنامه‌ای اندیشید؟
بسترسازی برای چالش‌های ویروسی آینده
وی به استفاده شیفتی و محدود کردن حضور تعداد افراد در فضاهای همگانی اشاره می‌کند و می‌گوید: باید به الگویی برسیم که از ازدحام و تجمع جلوگیری کند. بهترین الگو و روش هم تحقق شهرهای مجازی یا شهرهای هوشمند است که روابط و برخورد فیزیکی آدم‌ها را کمتر می‌کند. امروز می‌بینیم که شهروندان علاقه دارند از وسایل نقلیه خصوصی استفاده کنند یا اگر بتوانند با دوچرخه در فضای امن تردد کنند تا فاصله اجتماعی را رعایت کنند. باید برای این نیاز طراحی جدیدی در شهرها داشته باشیم.
دکترای تخصصی جغرافیا برنامه‌ریزی شهری با بیان این که شیوع بیماری‌های همه‌گیر ممکن است باز هم جامعه را به این شکل درگیر کند، می‌افزاید: با توجه به احتمال استمرار این وضعیت یا شیوع بیماری‌های مشابه در آینده، شهرهای ما باید به نوعی از تاب‌آوری برسند که در مقابل این بیماری‌ها بدون کمترین مشکل در انجام فعالیت‌های روزمره بتوانند دوام بیاورند.
به گفته وی در دنیا دپارتمان‌های مختلف جغرافیا، برنامه‌ریزی شهرسازی و عمران مطالعات و پژوهش روی فرم‌های جدید برنامه‌ریزی شهری بر اساس نیازهای دوران محدودیت‌های اجباری بیماری‌های همه‌گیر را آغاز کردند و ما هم باید تلاش کنیم این موضوع را جدی بگیریم.
تعطیلی رستوران‌ها، محدودیت‌های مراکز تجاری پررفت‌وآمد، متوقف شدن فعالیت پارک‌ها و شهربازی‌ها و بسیاری از فضاهای عمومی دیگر در ماه‌های اخیر به دلیل شیوه ویروس کرونا نشان داد که در صورت استمرار این وضعیت یا تکرار آن در سال‌های آتی، جامعه و شهرهای ما تا چه اندازه می‌توانند آسیب‌پذیر باشند.
در چنین شرایطی مهم‌ترین اولویت متولیان شهرسازی و توسعه شهرها باید در نظر گرفتن الزامات برنامه‌ریزی و طراحی شهری و فضاهای همگانی برای شرایط مشابه است. این موضوع حتی در صدور مجوزها برا کسب‌وکارهای مختلف نیز می‌تواند صدق کند که پیش از صدور مجوز، شاخص‌هایی برای پیش‌بینی موارد مشابه احتمالی از سوی نهادهای متولی در نظر گرفته شود تا زیرساخت و بستر برای ادامه فعالیت و ارائه خدمات در شرایط بحرانی حتی به صورت محدود فراهم باشد.
منبع: خبرگزاری جمهوری اسلامی
https://b2n.ir/807745
