ساخت کانال کمکی سرخه حصار تا بازسازی قدیمی‌ترین کانال تهران

شرکت خاکریزآب که وظیفه کنترل سیلاب و مدیریت و هدایت آب‌های سطحی را برعهده دارد در دوره مدیریت پنجم شهری یعنی از نیمه دوم ۱۳۹۶ تا ابتدای سال ۱۴۰۰، پنج عملیات اجرایی مهم و بزرگ را به ثمر رسانده است.

به گزارش شهر، آیا می‌دانید کدام شرکت یا سازمان وظیفه جلوگیری از وقوع سیلاب و خطرات احتمالی جانبی و مالی آن، پیشگیری از آبگرفتگی معابر و ایجاد اختلال در تردد وسایل نقلیه و عابران، جلوگیری از ورود روان‌آب‌های جاری در اثر بارندگی به منازل مسکونی، واحدهای تجاری و اداری و ... را بر عهده دارد؟ تمامی موارد مذکور از جمله وظایف شرکت خاکریز آب زیر مجموعه معاونت فنی و عمرانی شهرداری تهران است.

تخصص این شرکت در زمینه اجرای زیرساخت‌های مربوط به کنترل سیلاب، مدیریت و هدایت آب‌های سطحی است. برنامه‌ریزی برای استفاده از آب‌های سطحی جمع‌آوری و هدایت شده، جمع‌آوری، انتقال و هدایت روان‌آب‌ها به مخازن جهت مصارف مختلف از جمله تغذیه مصنوعی سفره‌های آب زیرزمینی و ایجاد فضای سبز شهری و کشاورزی، حفظ و ذخیره رواناب‌های ناشی از بارندگی به صورت منطقه‌ای و پایش شبکه‌های اصلی جمع‌آوری آب‌های سطحی شهر تهران از جمله مأموریت‌های دیگر این شرکت است.

اما اگر بخواهید درباره چگونگی پیدایش و تشکیل شرکت خاکریزآب بدانید، باید گفت که این شرکت در سال ۱۳۷۲ بنا به موافقت بانک جهانی مبنی بر پرداخت وام به شهرداری تهران و با هدف ساخت بخشی از زیرساخت‌های موردنیاز به منظور جمع آوری و هدایت آب‌های سطحی پایتخت تأسیس شد. البته پیش از این، وظایف شرکت خاکریزآب کنونی میان سازمان آب و شهرداری تهران تقسیم بندی شده بود.

شرکت خاکریزآب در دوره مدیریت پنجم شهری یعنی از نیمه دوم ۱۳۹۶ تا ابتدای سال ۱۴۰۰، پنج عملیات اجرایی مهم شامل ساخت کانال کمکی سرخه حصار (حدفاصل میدان بسیج تا پل دولت آباد)، ساماندهی و احیاء رودخانه وردآورد و ایمن سازی پایه‌های پل تقاطع شهید خرازی با رودخانه وردآورد، آشغال گیرهای زرین گلاب و ولنجک، شبکه جمع آوری و هدایت آب‌های سطحی محدوده خیابان خاوران و بازسازی اساسی کانال هرنجی و کانال هلال احمر را به ثمر رسانده است.

 احداث کانال سرخه حصار (حد فاصل میدان بسیج تا پل دولت آباد)

این پروژه در روزهای پایانی تیر ۱۳۹۳ آغاز شد و در نهایت در دومین روز تیر ۱۳۹۷ به بهره برداری رسید. این پروژه در مجموع حدود ۳۰ میلیارد تومان هزینه مالی دربرداشته است.

این کانال به طول دو هزار و ۳۴۴ متر و به عرض ۵ تا ۶ متر و همچنین عمق ۴ متر در ادامه کانال ابوذر ساخته شده که هدف از اجرای آن، افزایش ظرفیت کانال قدیمی سرخه حصار به عنوان یکی از مهم‌ترین مجاری عبور آب‌های سطحی شهر تهران است. باتوجه به کمبود ظرفیت کانال سرخه حصار از محدوده پایین دست میدان بسیج، تکمیل بخش حد فاصل میدان بسیج تا پل دولت آباد در محدوده منطقه ۱۵ گام نهایی در جهت رفع گلوگاهی مسیر کانال سرخه حصار به شمار می‌آید. این کانال کمکی ساخته شده از ظرفیت حمل ۱۱۰ متر مکعب آب در ثانیه برخوردار است.

کانال سرخه حصار یکی از اصلی‌ترین مسیل‌های شهر تهران محسوب می‌شود کع دارای حوضه آبگیر وسیعی در شمال، شمال شرق، شرق و جنوب شرق تهران است. در واقع حدود یک سوم آب‌های سطحی پایتخت از طریق کانال سرخه حصار به خارج شهر هدایت می‌شوند. مسیل‌های ولنجک، سعدآباد، دربند، گلاب دره، مقصودبیک، دارآباد، ده ونک و کانال تهران پارس که همگی به مسیل باختر و سپس به کانال منوچهری می‌پیوندند، از سرشاخه‌های این حوضه آبگیر وسیع در ارتفاعات شمال شرق تهران به شمار می‌آیند. کانال منوچهری در ادامه پس از عبور شمالی-جنوبی از خیابان پیروزی، به کانال ابوذر می‌رسد و در میانه بلوار ابوذر به کانال سرخه حصار متصل می‌شود. اما همچنان با نام کانال ابوذر در امتداد بلوار ابوذر تا میدان بسیج (افسریه) ادامه می‌یابد. کانال ابوذر پس از عبور از میدان بسیج با نام سرخه حصار جنوبی با باروت کوبی، به کانال شهرزاد اتصال می‌یابد تا در حاشیه مرز شرقی منطقه ۲۰ به سمت جنوب ادامه مسیر دهد.

کانال کمکی سرخه حصار در جنوب میدان بسیج به طول دو هزار و ۳۴۴متر و با طراحی مقطع U شکل، در محل تقاطع با خیابان بوعلی و بزرگراه شهید نجفی رستگار به صورت سرپوشیده احداث شده است. بنابراین انتظار می‌رود با زیربار رفتن این پروژه، علاوه بر کاهش احتمال خسارات ناشی از کمبود ظرفیت کانال قدیمی سرخه حصار، عملکرد سیستم جمع آوری و هدایت آب‌های سطحی محدوده میدان بسیج، خیابان بوعلی، بوستان‌های آزادگان و پامچال وهمچنین بزرگراه شهید نجفی رستگار و به طور کلی جنوب شرق تهران بهبود یابد.

احیاء رودخانه وردآورد و ایمن سازی پایه‌های پل تقاطع شهید خرازی با رودخانه

پروژه ساماندهی و احیاء رودخانه وردآورد و ایمن سازی پایه‌های پل تقاطع شهید خرازی با رودخانه وردآورد از نخستین روز اسفند ۱۳۹۶ آغاز شد و در کمتر از یک‌سال بعد یعنی آبان ۱۳۹۷ به نتیجه رسید. هزینه کلی این پروژه حدود ۱ میلیارد و ۵۵۰ میلیون تومان بود.

ساماندهی و پایدارسازی رودخانه وردآورد در بالادست و محدوده پل بزرگراه شهید خرازی با رویکرد احیای رودخانه ها و امکان نفوذ آب در امتداد رودخانه انجام شده است. در این میان استفاده از مصالح طبیعی به منظور افزایش میزان نفوذپذیری بستر رودخانه و تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی حائز اهمیت بوده و مدنظر قرار گرفته است.

برای این پروژه ۴ هزار و ۷۴۵ متر مکعب خاکبرداری انجام شده است.

آشغال گیرهای زرین گلاب و ولنجک

ساخت و نصب این دو آشغال گیر از اردیبهشت ۱۳۹۶ آغاز شد و درنهایت در اسفند سال بعد به بهره برداری رسید. هزینه کلی ساخت و نصب آشغال گیرهای زرین گلاب و ولنجک حدود ۶۸۰ میلیون تومان بوده است.

آشغال گیر ولنجک روی کانال روباز ولنجک در خیابا الف در بالادست بزرگراه چمران و آشغال گیر گلاب در خیابان شهید مجتبایی در بالادست خیابان شریعتی برای جمع آوری زباله‌های ورودی به شبکه بخشی از مناطق مذکور نصب شده است.

یکی از مشکلات مهم و حائز اهمیت در بهره برداری شبکه اصلی مدیریت آب‌های سطحی ورود حجم زیاد زباله در کانال‌های و مجاری سرپوشیده مدفون است. به همین جهت می‌بایست علاوه بر فرهنگ سازی جهت کاهش ریختن زباله توسط شهروندان در این کانال‌ها، سازه‌های زباله گیر در بخش‌های روباز شبکه اصلی ساخته شود تا از ورود زباله به مناطق و شبکه پایین دست جلوگیری به عمل آید.

شبکه جمع آوری و هدایت آب‌های سطحی محدوده خیابان خاوران

این پروژه با پیمانکاری قرارگاه خاتم النبیاء و مجموعه شهید رجایی در روزهای پایانی سال ۱۳۹۳ آغاز شد و چهار سال بعد در تاریخ ۱۱ اسفند ۱۳۹۷ به بهره برداری رسید. این پروژه در مجموع حدود ۲۴ میلیارد تومان هزینه در برداشته است. همچنین این پروژه در دو فاز عملیات عمرانی صورت گرفته است.

فاز نخست پروژه به طول هزار و ۴۵۰ متر در خیابان انورزاده، خیابان رضایی و قسمت‌های قابل توجهی از خیابان ناصری انجام شده است. اهم فعالیت‌های صورت گرفته در این طرح شامل اجرا هزار و ۴۵۰  متر طول عملیات لوله گذاری ( در قطرهای ۱۶۰۰ تا ۱۸۰۰ میلیمتر)، ۱۳ عدد منهول، ۹ هزار و ۷۰۰  مترمکعب حفاری گالری و هزار و ۲۵۰ مترمکعب بتن ریزی بوده است.

فاز دوم پروژه، شامل هزار و ۴۰۰ متر از طول خیابان خاوران در بخش حدفاصل خیابان مخبر تا خیابان ناصری به انضمام بخشی از طول خیابان ناصری است. اهم فعالیت‌های صورت گرفته در این طرح نیز حفاری گالری، لوله گذاری، اجرای منهول و بتن ریزی بوده است. اجرای پروژه در بافت متراکم شهری، وفور معارضات تأسیساتی در مسیر پروژه و لزوم انسداد ترافیک، از جمله مشکلاتی بود که مجریان پروژه احداث شبکه جمع آوری و هدایت آب‌های سطحی محدوده خیابان خاوران با آن مواجه بوده‌اند. در این پروژه اجرای کار در بافت متراکم شهری و با وجود معارضین متعدد تأسیساتی در مسیر پروژه و لزوم انسداد ترافیک انجام شده است.

با بهره برداری از پروژه احداث شبکه جمع آوری و هدایت آب‌های سطحی محدوده خیابان خاوران، آبگرفتگی در خیابان خاوران به هنگام بارش برف و باران که از مشکلات قدیمی شهروندان ساکن منطقه ۱۴ است، به طور کامل برطرف شده است. این شبکه قادر است تا ضمن جمع آوری و هدایت رواناب‌های موجود در محدوده بالادست خیابان خاوران، آب‌های سطحی این معبر شرقی-غربی و بخش پایین دست آن را به کانال شهرزاد منتقل کند تا هیچ رواناب اضافه‌ای از مناطق بالادست وارد انهار خیابان خاوران نشود. بهره برداری از فاز نخست و دوم پروژه ضمن کمک به کاهش مشکل آبگرفتگی در مناطق ۱۴ و ۱۵، امکان بهسازی انهار موجود در خیابان‌های خاوران، انورزاده، رضایی، ناصری و معابر مرتبط با آن‌ها را فراهم کرده و در نگاهی وسیع‌تر سبب اصلاح شبکه جمع آوری و مدیریت آب‌های سطحی شرق و جنوب شرق پایتخت خواهد شد. این بخش از شبکه از جمله زیرساخت‌هایی است که می‌تواند از آثار مخرب وقوع سیلاب‌های شهری جلوگیری کند.

بازسازی اساسی کانال هرنجی و هلال احمر

این پروژه در دوره چهارم مدیریت شهری از اسفند ۱۳۹۳ آغاز شد و شش سال بعد در آخرین روز شهریور ۱۳۹۸ با پیمانکاری قرارگاه خاتم الانبیاء و مجموعه شهید رجایی به بهره برداری رسید. هزینه کلی این پروژه حدود ۱۴ میلیارد تومان بوده است.

ترمیم، مرمت و بهسازی کانال هرنجی در منطقه ۲۰ و در محدوده میادین نماز، شهید غیبی، حرم عبدالعظیم، نارنج، بشارت به همراه خیابان‌های پیرامونی تا بزرگراه کمربندی به طول دو هزار و ۳۰۰ متر از جمله اقداماتی است که می‌بایست در پروژه کانال هرنجی انجام می‌شد. همچنین اقدامات لازم برای بازسازی کانال هلال احمر شامل ترمیم، مرمت و بهسازی کانال هلال احمر در منطقه ۲۰ و در محدوده میدان هادی ساعی تا بزرگراه کمربندی شهرری به طول ۶۳۰ متر بود.

فاز نخست پروژه کانال هرنجی به طول حدود هزار و ۴۰۰ متر از کانال مذکور بود که پس از اجرای عملیات تحکیم سقف و دیواره‌ها، لوله گذاری، نصب دریچه‌ها و آشغالگیرها آماده بهره برداری شده است. در این بخش از پروژه، مرمت دیوار و سقف کانال به طول بیش از ۳۲۰ متر، لوله گذاری (در قطرهای ۱۴۰۰ تا ۱۸۰۰ میلیمتر) به طول بیش از ۱۰ متر، احداث ۱۲ منهول، پنج آبگیر و انشعاب و آشغالگیر انجام شده است. همچنین بتن ریزی و لجن برداری از جمله دیگر اقدامات انجام شده به منظور تکمیل و آماده سازی این بخش از کانال هرنجی است.

کانال هرنجی به طول حدود سه هزار و ۶۰۰ متر در منطقه ۲۰ از قدیمی‌ترین کانال‌های سرپوشیده انتقال آب‌های سطحی در جنوب شرق به شمار می‌آید. طی سال‌های اخیر بازسازی اساسی این کانال با توجه به ضرورت‌هایی همچون فرسودگی سقف و دیواره‌ها در دستور کار شرکت خاکریزآب قرار گرفت.

بازسازی اساسی کانال قدیمی هرنجی علاوه بر آنکه خطر ریزش و فرونشست معابر روی کانال را برطرف کرده، سبب تسهیل و بهینه سازی کارایی هیدرولیکی مقطع کانال شده و در نتیجه جمع آوری و هدایت بهتر آب‌های سطحی محدوده طرح را به دنبال داشته است.

هدف از اجرای پروژه کانال هلال احمر نیز بازسازی و بهینه سازی هیدرولیکی مقطع کانال قدیمی هلال احمر واقع در منطقه ۲۰ شهرداری تهران در محدوده خیابان مدرسه تا بزرگراه کمربندی شهری با استفاده از لوله‌های پلی اتیلن بود