نگاهی به فراوانی و یا به عبارتی پراکندگی ایستگاه های درحال بهره‌برداری شبکه خطوط هفتگانه مترو تهران در مناطق ۲۲ گانه شهر، حاوی نکات قابل توجه و ارزنده ای است که بررسی موشکافانه و کارشناسی آنها، ایده‌های عملیاتی ارزنده‌ای را در اختیار تصمیم گیرندگان امور مدیریت شهری قرار می‌دهد.
به نقل از شهر و به نقل از روابط عمومی و امور بین‌الملل شرکت راه‌آهن شهری تهران و حومه (مترو)، آغاز به کار شرکت مترو تهران گرچه قدمتی به اندازه ۴۵ سال (حدود نیم قرن) دارد اما بهره‌برداری از اولین ایستگاه های آن به انتهای سال ۱۳۷۷ باز می‌گردد؛ در آن برهه ایستگاه های وردآورد، صادقیه و کرج از خط ۵ مترو به عنوان نخستین ایستگاه های شبکه حمل و نقل ریلی پایتخت راه اندازی شد و از یک سال بعد از آن، ایستگاه های داخل شهر تهران به مرور زمان در مدار بهره‌برداری قرار گرفت. اما ایستگاه های افتتاح شده تا به امروز که در مرز ۱۴۰ ایستگاه قرار گرفته‌اند، بیشتر در چه مناطقی وجود دارند و علت این تفاوت در میزان پراکندگی ایستگاه ها چیست؟
مناطق برخوردار به لحاظ تعداد ایستگاه مترو
نگاهی به تعداد ایستگاه های خطوط هفتگانه شبکه مترو در مناطق مختلف گویای آن است که مناطق ۱۱ و ۱۲ به ترتیب با ۱۵ و ۱۶ ایستگاه درصدر جدول فراوانی ایستگاه ها به لحاظ منطقه احداث آنها قرار دارند. مناطق ۶ ، ۷ ، ۲ و ۴ نیز در شرایط مشابهی قرار دارند و بین ۹ تا ۱۳ ایستگاه در آنها وجود دارد. سایر مناطق با فاصله ای معنادار نسبت به ۶ منطقه ای که از آنها صحبت شد، قرار داشته و تعداد ایستگاه های آنها حداکثر به ۶ الی ۷ ایستگاه می رسد. البته در این بررسی برخی ایستگاه ها در مرز دو منطقه قرار دارند که آنها را برای هر دو منطقه منظور کرده ایم؛ تعداد این قبیل ایستگاه ها ۶ عدد است.
واقعیتی عجیب در مورد مناطق کم برخوردار
آمار چنین نشان می دهد که برخی مناطق به واقع در فقر بهره مندی از ایستگاه های شبکه مترو قرار دارند؛ به طور مثال مناطقی همچون مناطق ۹ و ۲۰ صرفاً از ۳ ایستگاه برخوردار بوده و مناطق پرجمعیتی مثل مناطق ۱۵ و ۱۷ هریک تنها از ۲ ایستگاه بهره مند هستند. اوضاع در مناطق ۱۸ و ۲۱ تعجب برانگیزتر است وقتی متوجه می شویم منطقه ۱۸ با وسعت ۸۱ کیلومتر مربع و جمعیت بیش از ۴۲۰ هزار نفر فقط یک ایستگاه مترو دارد و منطقه ۲۱ که رتبه توسعه یافتگی آن در پایتخت ۷ عنوان شده و یکی از ۵ منطقه وسیع تهران تلقی می شود، کلاً از وجود این امکان شهری بی بهره است. این اعداد و ارقام به راستی جای تعجب و البته کنکاش بابت علل تفاوت تعداد ایستگاه های موجود در مناطق مختلف دارد.
ایستگاه های جدید که هنوز در آمار نیامده اند
البته ذکر این نکته الزامی است که هنوز حدود ۳۵ ایستگاه در خطوط هفتگانه شبکه مترو تهران وجود دارند که به مرحله بهره‌برداری نرسیده اند و با افتتاح آنها، وضع برخی مناطق از جمله مناطق ۵ ، ۶ ، ۲ ،۱۴ و ۲۰ بهتر از آنچه هست،خواهد شد. مناطق دیگری از جمله مناطق ۳ ، ۷ ، ۱۱ ،۱۲ ، ۱۳ و ۱۵ نیز از ایستگاه های جدید که به مرور زمان تکمیل خواهند شد، بی بهره نخواهند بود. با این حال وضعیت مناطق غربی و جنوب غربی پایتخت همچنان جای تأمل دارد و باید فکری به حال آنها کرد تا تمام پیکره شهر از شبکه حمل و نقل ریلی به نسبتی متوازن و بر اساس جمعیت و وسعت هر منطقه بهره مند شود.
توسل به طرح جامع حمل و نقل ریلی اخیر پایتخت
علی امام، مدیرعامل شرکت مترو در این رابطه ضمن اذعان به تفاوت معنادار فراوانی ایستگاه ها در مناطق مختلف پایتخت می گوید: باید توجه داشت که نقشه کنونی مسیر خطوط مترو، چند دهه پیش و براساس محدوده شهر و جمعیت زمان طراحی خطوط تبیین شده است. بالتبع تهران در دهه‌های بعد و خصوصاً دهه‌های هفتاد و هشتاد خورشیدی، شکل و شمایل جمعیتی و نیز توسعه جغرافیایی خاصی را تجربه کرد که حتی در پیش بینی افق های ۲۰ ساله و یا بیشتر پیش بینی شده در قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، چنین تصورات شهرسازی و شهرنشینی در کلانشهر تهران وجود نداشته است. با این اوصاف در طرح جامع حمل و نقل ریلی اخیر پایتخت که سال ۱۳۹۸ در شورای عالی ترافیک کشور مصوب شد، برای رفع این عدم توازن پراکندگی ایستگاه ها، فکرهای خوبی شده است.
خطوطی که همه جای شهر را فرا می گیرند
مدیرعامل شرکت مترو در ادامه آخرین نسخه طرح جامع حمل و نقل ریلی پایتخت را که در بهمن ماه ۱۳۹۸ از سوی شورای عالی ترافیک کشور تائید و جهت اجرا به شرکت مترو تهران ابلاغ شد، نقشه راه دقیق و کارگشایی برای تکمیل شبکه خطوط مترو در افق سال ۱۴۲۰ می داند و می گوید: طبق این طرح، ۴ خط دیگر به طول تقریبی ۱۵۲ کیلومتر به همراه ۲ خط اکسپرس به طول حدود ۵۴ کیلومتر به شبکه فعلی افزوده خواهد شد تا مجموع طول خطوط مترو تهران به ۵۰۴ کیلومتر برسد. در این طرح ۴ خط جدید ۸ ،۹ ،۱۰ و ۱۱ طوری طراحی و جانمایی شده اند که اولاً پیوستگی خطوط فعلی و جدید را سبب شده و رینگ خطوط ریلی را با یکدیگر تشکیل می دهند و در ثانیاً بسیاری از مناطق کم برخوردار نیز صاحب ایستگاه های متعدد خواهند شد. این برنامه البته نیاز به حمایت و پشتیبانی دولت های پیش رو مدیریت شهری خواهد داشت تا بتوان با یک برنامه ریزی دقیق به لحاظ زمان اجرا و تأمین مطمئن منابع مالی، شرایطی استاندارد را برای بهره مندی همگان از شبکه حمل و نقل ریلی درون شهری پدید آورد.
