وبینار آنلاین مدیریت ازدحام جمعیت و نقش آن در تاب آوری شهری

به گزارش روابط عمومی مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهری تهران، اسماعیل سلیمی در وبینار آنلاین مدیریت ازدحام جمعیت و نقش آن در تاب آوری شهری که با حضور علیرضا فلاحی، عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی، ارژنگی، محقق در حوزه مدیریت بحران، علیرضا نوری، مدیریت مطالعات و برنامه ریزی فنی، عمرانی، استانداردسازی و امور بحران مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران و جمعی از مدیران شهری برگزار شد، با بیان این مطلب افزود: یکی از خصوصیات فرهنگ مردم ایران مشارکت پذیری است و تمایل دارند در مراسم های مختلف شرکت کنند.

وی افزود: به رغم آنکه در تقویم سالانه کشور مراسم پیش بینی شده ای وجود دارد اما گاهی نیز مراسمات پیش بینی نشده ای مانند تشییع پیکر سردار شهید حاج قاسم سلیمانی برگزار می شود که با ازدحام جمعیت رو به رو است، ادامه داد: مساله اصلی این است که در برخی از تجمعات رسمی و ... نتوانسته ایم به خوبی به مدیریت بحران ازدحام جمعیت بپردازیم، مانند حادثه ای که در شهرکرمان و یا چندی پیش در استادیوم آزادی اتفاق افتاد.

سرپرست معاونت آمادگی، مقابله و پدافند غیر عامل سازمان مدیریت بحران شهر تهران با بیان اینکه نمونه چنین حوادثی در دنیا زیاد وجود دارد، مانند حادثه ای که درسال 94 در مراسم منا در شهر مکه روی داد، یادآور شد: در مطالعات اجتماعی در مراسم هایی که با ازدحام جمعیت رو به رو است، موضوعی تحت عنوان رعایت فاصله اجتماعی وجود دارد. فاصله اجتماعی در کشورهای مختلف بر اساس فرهنگ های مختلف متفاوت بوده و از فاصله های کوتاه تا فاصله های شخصی را در بر می گیرد.

سلیمی با بیان اینکه در موضوع ازدحام با دو مقوله جمعیت منظم و نامنظم روبه رو هستیم، تاکید کرد: یکسری از جمعیت ها منظم است مانند جمعیتی که در ایستگاه های مترو و یا بازارها در حال تردد هستند. رفتارهای این نوع جمعیت قابل پیش بینی است، اما در مدل جمعیت های نامنظم ما نمی توانیم پیش بینی کنیم که وقتی مردم وارد صحنه های اجتماعی می شوند رفتار آنها چگونه خواهد بود. در واقع بیشترین مشکل ما در خصوص جاهایی است که رفتار جمعیت قابل پیش بینی نیست. بر اساس نظریه وابستگی وقتی مردم وارد یک بحران ازدحام جمعیت می شوند، دوست دارند به سمتی که برای آنها راحت تر است، پیش بروند البته در برخی مواقع نیز آنها رفتاری را در نظر می گیرند که دیگران آن را انجام می دهند.

سرپرست معاونت آمادگی، مقابله و پدافند غیر عامل سازمان مدیریت بحران شهر تهران با بیان اینکه در حال حاضر در دنیا برای مدیریت بحران ازدحام خودروها نرم افزارهای شبیه سازی وجود دارد، افزود: مدل های هیدرودینامیک در دنیا برای شبیه سازی رفتارهای جمعی شناسایی شده است. همچنین یکسری نرم افزارهایی وجود دارد که رفتارهای مردم را در زمان ازدحام جمعیت مدل سازی می کنند. این امکانات باعث می شود تا تصمیم گیران رفتارهای مردم را قبل از اینکه مشکلی به وجود آید شبیه سازی کنند. مدیریت روانی مردم نیز در ازدحام ها بسیار مهم است. باید دید چه کسانی در دنیا به عنوان نیروهای عملیاتی ازدحام جمعیت را مدیریت می کنند همچنین نیروهای امدادی در مسیر باید چه مسائلی را مدیریت کنند و در کجاها مستقر شوند.

سازمان مدیریت بحران شهر تهران 

علیرضا فلاحی، عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی در ادامه این وبینار با بیان این مطلب افزود: در بحث ازدحام جمعیت و مدیریت آن صبیعتا به پلان شهر و محله نیاز داریم. بر اساس جمله معروف داروین، آن چیزی که باعث بقای موجودات شده قوی تر بودن آنها نیست، بلکه قدرت و توان آنها در مقابله و تعامل با تغییرات ناگهانی است. اگر ما این جمله را بخواهیم در مدیریت ازدحام جمعیت بررسی کنیم باید ببینیم که یک شهر دارای چه مولفه های اصلی است. نخستین مولفه بناها و زیرساخت های آن است. انسان به عنوان مولفه دوم است. انسان ها واژه مردم و جمعیت را می سازند. در موضوع جمعیت اگر تعداد زیادی انسان به صورت نامنظم در فضایی جمع شده باشند، موضوع ازدحام را به وجود می آورند که باید برای این مساله مدیریت لازم را داشته باشیم. فعالیت های مستقر در شهر مولفه سوم است. کارهایی که مردم در ارتباط با هم انجام می دهند مانند فعالیت های کاری، علمی،فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و ... فعالیت های شهری را شامل می شوند که ما نام آن ها را کاربری های شهری می گذاریم.

مولفه چهارم که تمامی این موارد را به هم پیوند می دهد شبکه های دسترسی است. اگر بخواهیم شهر تاب آوری داشته باشد 4 مولفه اصلی نیاز دارد. اولین مولفه مقاومت در برابر ضربات ناگهانی مثل مقابل زلزله و سیل است. عامل دوم قابلیت جذب است به محض آنکه یک نیروی غیرمتعارف و معمول چه از طرف عوامل طبیعی و چه انسان ساخت وارد شود، نگذارد سیستم از تعادل خارج شود. مولفه سوم تاب آوری شهری را برگشت پذیری است. برگشت پذیری به این معناست که اگر شهری از تعادل خارج شد این قابلیت را داشته باشد که به حالت تعادل برگردد.

این استاد دانشگاه بیان کرد: در سازمان های معتبر دنیا طراحان تنها ساختمان را طراحی نمی کنند بلکه مشخص می کند که در شرایط بحران چگونه می تواند به عنوان اسکان اضطراری مردم را در خود جای دهد و یا چگونه می تواند در مقابل حملات تروریستی عکس العمل مناسب در آن نشان داد که جای این مساله در کشورما خالی است. مولفه آخر تاب آوری شهری انعظاف پذیری است که در پروژه های شهرسازی از اهمیت زیادی برخوردار است. به عنوان مثال فضایی که برای یک جمعیت معینی طراحی شده اگر جمعیت 20 تا 30 درصد افزایش پیدا کرد تمهیدات لازم برای مدیریت این ازدحام را در نظر گرفته است تا مشکلی پیش نیاید.

فلاحی با اشاره به اینکه وقتی درباره یک شهر تاب آور صحبت می کنیم باید 4 مقوله در آن رعایت شده باشد، تاکید کرد: اولین مولفه مسائل بهداشتی و چارچوب زندگی در آن است یعنی تا می توانیم مسائل پیشگیری را در نظر داشته باشیم. دوم مسائل اقتصادی و اجتماعی است. سوم مساله مدیریت و استراتژی در شهر است عدم مدیریت واحد یکی از معضلات در تاب آوری شهری است و مساله آخر معماری و شهرسازی است.

وی در بخش دیگری از صحبت های خود با اشاره به مدیریت ازدحام جمعیت گفت: وقتی انسان وارد محیط شهری می شود باید پیش بینی کنیم چه اتفاقاتی برای او به وجود می آید ما یاید دو نوع برنامه ریزی برای شرایط عادی و بحرانی را در نظر داشته باشیم به عنوان مثال در استادیوم آزادی در زمان بازی ایران و ژاپن چند ورودی این ورزشگاه بسته شد و جان مردم به مخاطره افتاد. این موضوع نشان داد که مدیریت در شرایط بحرانی وجود نداشت.

این استاد دانشگاه افزود: انسان در محیط شهری اولین چیزی که می بیند ادراک خود است. وقتی ازنظر ذهنی شناخت پیدا کرد به مناظر ذهنی می رسد. در ذهن انسان تقابل و تداخل و ترکیب منظر عینی و ذهنی در نهایت به واکنش عاطفی منجر می شود. در قسمت آخر رفتار و عکس العمل به وجود می آید این 4 مولفه در مدیریت بحران ازدحام جمعیت مهم است.
به اعتقاد فلاحی؛ در مدیریت ازدحام جمعیت باید در ابتدا ادراک عینی و ذهنی مردم نسبت به محیطی که در آن قرار می گیرند را پیش بینی کنیم ازکف خیابان تا پیاده رو و مغازه ها تا خانه ها و بالکن ها و ... را توجه کنیم.

خطاهای امنیتی در ازدحام جمعیت جبران ناپذیر است

در بخش دیگری از این وبینار محقق حوزه مدیریت بحران تاکید کرد: در مدیریت بحران ازدحام جمعیت خطاهای امنیتی می تواند اتفاقات جبران ناپذیری را رقم بزند.
ارژنگی با بیان این مطلب افزود: تعاریف مختلفی درباره جمعیت وجود دارد و از زوایای مختلفی به این مساله پرداخته شده است برخی می گویند وقتی تعداد قابل توجهی از افراد دریک فضا جمع شوند جمعیت را تشکیل می دهند و برخی نیز عنوان می کنند جمعیت شامل افرادی می شود که با هم دارای تعامل باشند و دریک محیط بیرونی مشخص مانند میدان، استادیوم و ... جمع شده و دارای هدف مشترک هستند.

وی ادامه داد: تراکم یکی از معیارهای ازدحام جمعیت است تا زمانی که تراکم وجود نداشته باشد بحث سانحه ازدحام جمعیت اهمیتی نخواهد داشت. اهمیت زمانی وجود دارد که جمعی از افراد را داریم و ناگهان تراکم به وجود می آید. وقتی صحبت از تراکم می کنیم، بحث سرعت نیز مطرح می شود سرعت افراد در حرکت کاهش پیدا می کند. عوامل مختلفی در کاهش سرعت افراد تاثیر دارد مانند عوامل زیر ساختی و عوامل مرتبط با آب و هوا و جریان جمعیت است. عوامل ساختی و زیر ساختی مانند فضای محیطی و کالبدی شهری و تفاوت سطح و ... می تواند در سرعت جمعیت تاثیردارد. عوامل جمعیت شناختی و رفتارها می تواند در بحران ازدحام جمعیت تاثیرگذار باشد. باید به این مساله توجه داشت که همه دارای توانایی های یکسان در حرکت کردن نیستند.

ارژنگی تاکید کرد: حوادث زیادی در دنیا روی داده که مردم اثر ازدحام جمعیت جان خود را ازدست داده اند مانند حادثه منا در سال 94، تراژدی زمانی شکل می گیرد که سرعت افراد کم و تراکم جمعیت زیاد می شود. تعداد زیادی از افراد در یک واحد از مساحت متراکم می شوند شرایط اضطراب آوری پیش می آید. مردم می خواهند خود را نجات دهند. در ارتباط با فراوانی بحران های جمعیت این حوادث در مراسم مذهبی، ورزشی، رخدادهای سیاسی و .... روی می دهد و همین مساله نشان می دهد که ما کجاها باید نقطه تمرکز و مدیریت داشته باشیم.

این محقق افزود: مقولات ساختاری و محیطی در ازدحام جمعیت تاثیر دارد در حادثه کرمان تنها برون رفت جمعیت مسدود داشته باشد محافظ های ضعیف وراه های برون رفت کمی داشته باشیم در این زمان افراد که آموزش ندیده اند می خواهند که خود را به هر صورتی نجات دهند. پیش بینی درست میزان جمعیت اگر وجود نداشته باشد حادثه به وجود می آید. در شرایط عادی در حادثه کرمان آشنایی نسبت به محل برگزاری یک اتفاق ملی را نداشتند. خطاهای امنیتی نیز مهم است خیلی وقت ها آگاهی درباره مدیریت ازدحام جمعیت در برگزاری مراسم ایمن وجود ندارد. هماهنگی بین ذینفعان نیز مهم است. یک شکافی بین هماهنگی و زیرساخت های مدیریتی وجود دارد و عدم درک درست از شرایط واگذار شده وجود ندارد. این سوانح پیچیدگی زیادی دارد و سازمان ها و نهادهای زیادی در مدیریت چنین مراسمی وجود دارد.