تاریخچه
شهرداری قزوین از نخستین شهرداریها (بلدیه) در ایران است. تاریخچه تأسیس شهرداری قزوین به بیش از یکصدسال پیش بازمی‌گردد که در آن تاریخ، از شهرداری با عنوان "انجمن بلدیه" یاد می‌شد. اولین انجمن بلدیه در قزوین در سال ۱۲۸۶ خورشیدی تشکیل شد و در آن تاریخ، دو سال از مشروطیت در ایران، گذشته بود.
در دوران قاجاریه در قزوین در عهد حکمرانی شاهزاده الله قلی میرزا ایلخانی، اداره این شهر به نام (ریسمان سنج) که به عبارتی وظیفه آن دریافت نوعی عوارض سطح شهر بوده‌است، تأسیس می‌شود. ناجی قزوینی که از شاعران آن عهد است، مسئولیت نویسندگی این اداره را بر عهده می‌گیرد و انتخابات (انجمن بلدیه) یا انجمن شهر نیز در این فضا، صورت می‌پذیرد.
این انجمن از میان اصناف شهر انتخاب شد و افرادی چون: صدر الاسلام، حاج محمد حسن شاهرودی، حاج سید موسی بزاز و حاج سید میرزای عطار در آن عضویت داشتند. ریاست این انجمن به عهده صدرالعلماء، فرزند میرزا علی اکبر قرار گرفت. میرزا حسین صالحی ملقب به صدرالعلماء نوه محمدصالح برغانی قزوینی؛ بنیانگذار مدرسه صالحیه بود. او در همین مدرسه و بعدها در زمینه‌های اصول، فقه، حکمت و مقدمات ریاضی به تحصیل پرداخت. در واقع، می‌توان صدرالعلماء را "نخستین شهردار قزوین" به‌شمار آورد که از سوی مردم شهر به این سمت برگزیده شده بود.
(برای آشنایی با شهر قزوین کلیک کنید.)
اولین بلدیه یا شهرداری قزوین در سال ۱۲۸۵ تأسیس شد. شهرداری قزوین مانند دیگر شهرداری‌های ایران، سازمانی غیردولتی است و وظیفه آن، اداره شهر قزوین می‌باشد.
با انتخاب خواجه نوری به عنوان فرماندار قزوین در سال ۱۲۹۸ هجری شمسی، سید کاظم سرکشیک زاده به قزوین فرا خوانده می‌شود و کار سازمان‌دهی بلدیه قزوین به او واگذار می‌گردد، وی سازمان مرتبی را با شعبه‌هایی چند و تعیین بودجه مشخص برای بلدیه قزوین ایجاد می‌کند. از آنجا که بلدیه آن روز جز دریافت عوارض دروازه‌ها (نواقلی) درآمد دیگری نداشت، فقط می‌توانست حقوق کارمندان خود را تأمین کند و اقدامی در زمینه آبادانی و پاکیزگی شهر انجام نمی‌دادند.
پس از به سلطنت رسیدن رضا شاه و انتخاب بوذر جمهری به سمت کفالت شهرداری تهران و انجام فعالیت‌های گسترده در سطح شهر تهران، شرایط قزوین که با تهران فاصله اندکی داشت، بیشتر به چشم آمد و از این رو روزنامه‌های محلی و شخصیت‌های مؤثر شهر و وکلا برای جلب توجه دستگاه حکومت و شخص رضاشاه به مشکلات شهر قزوین و ایجاد یک بلدیه فعال، دست به یک رشته فعالیت‌های چشم‌گیر می‌زنند که از آن میان می‌توان به فوق‌العاده (روزنامه) رعد در قزوین در تاریخ ۲ مهر ۱۳۰۶ خورشیدی اشاره نمود. این فوق‌العاده به مناسبت سفر رضا شاه به همراه ولیعهد به قزوین و عبور از آن شهر، انتشار یافت و وظیفه آن نقل مشکلات مردم شهر قزوین بوده‌است.
در این درخواست از شاه تقاضا شد تا قزوین جزو یکی از محلات تهران محسوب شود که این درخواست بیانگر آن است که فعالیت های شهرداری در تهران، توجه ساکنان قزوین را به خود جلب کرده بود.
شادروان سید محمد علی گلریز؛ نویسنده کتاب معروف دو جلدی مینودر (باب الجنه قزوین) درباره پرونده های شهرداری قزوین و چگونگی از میان بردن آنها اشاره کرده است که ارتش اشغالگر سرخ در سال1320 در جریان جنگ دوم جهانی، پس از به اشغال در آوردن شهر قزوین و تسلط بر تمامی سازمان ها و اداره های دولتی شهر، پرونده های شهرداری را از بین می برد. آنها پرونده ها را به عنوان مصالح برای بستن جلوی نهر و برگرداندن آب، مورد استفاده قرار دادند.
عمارت شهرداری قزوین
عمارت شهرداری قزوین، مربوط به دوره قاجار است و در خیابان شهرداری قزوین واقع شده‌است. این بنا اولین ساختمان شهرداری در ایران است.
پیشینه عمارت
در سال ۱۲۷۱ ه.ش امتیاز ساخت راه انزلی به قزوین، از طرف ناصرالدین شاه به شرکت روسی «بیمه و حمل‌ونقل» داده شد. شرکت روسی اقدام به ساخت مجموعه بناهایی برای خود در محوطه خوش آب‌وهوای شمال شرقی شهر قزوین (محله پنبه ریسه) کرد که به «کانتور» که در زبان روسی به معنای دفتر کار و اداره است، مشهور شد. از جمله این بناها، عمارت لاله‌زار (ساختمان بلدیه یا همان شهرداری کنونی) می‌باشد. این ساختمان را به عنوان تماشاخانه (سالن تئاتر و سینما) در قزوین احداث کردند تا مورد استفاده کارکنانی که در تأسیسات ساخت راه شوسه کار می‌کردند، قرار گیرد.
بدنبال انقلاب کمونیستی در سال ۱۹۱۷ میلادی و لغو امتیازهای استعماری، اتباع روسیه از ایران خارج شدند. با ترک روس‌ها، محوطه کانتور (مجموعه بناهای ساخته شده توسط روس‌ها) به دست انگلیسی‌ها افتاد که به بهانه دفع کمونیسم وارد قزوین شده بودند. پس از اتفاقات سوم اسفند ۱۲۹۹ خورشیدی که به کودتای سیاه نیز مشهور است؛ انگلیسی‌ها ایران را ترک کرده و قسمتی از محوطه کانتور، محل استقرار نیروهای امنیه (ژاندارمری) قرار گرفت.
براساس مصوبات جلسه هیئت وزیران در شانزدهم خرداد سال ۱۳۰۶، عمارت لاله‌زار به عنوان مدرسه دولتی به وزارت فرهنگ و معارف تحویل داده شد، ولی در ششم شهریور همان سال به دنبال سفر رضا شاه به قزوین و اقامت او در مجموعه لاله‌زار، دستور وی مبنی براختصاص این بنا به بلدیه، باعث شد سه روز بعد از این دستور، بلدیه قفل عمارت لاله‌زار را شکسته و عمارت را تصرف کند و بعدها فضای اطراف کلیسای کانتور، در اختیار اداره فرهنگ و معارف قرار گرفت.
معماری
این بنا دارای شش ستون در ایوان جنوبی است که در حد فاصل ستون‌ها، پایه‌های سنگی چهارگوشی تعبیه شده که به جای گلدان استفاده می‌شود. این ستون‌های استوانهای، سرستون‌هایی تزیینی به شکل حلزون همراه با گل دارند و حامل سقف بنا هستند.
چهار مناره کوتاه آجری به صورت مکعب در بالای پیشانی ساختمان که تزییناتی از گچ روکار و آجرکاری به سبک گره چینی داراست، با طاق تزیینی همراه شده‌است. در و پنجره‌های جنوبی، شرقی و غربی ساختمان، قابی تزیینی به شکل طاق یا قوس و شیشه‌های رنگی دارند. چند اتاق بزرگ و کوچک و یک سالن تقریبا دویست متری با تزئینات گچبری مختصری در سقف، از ویژگی‌های دیگر این عمارت به‌شمار می‌روند.
موزه بلدیه
این عمارت به تازگی مرمت و تبدیل به موزه بلدیه (شهرداری) شده‌است. از جمله آثاری که در این موزه به نمایش گذاشته شده‌است، می‌توان به زین اسب، دستگاه تایپ و رادیوگرام صدرالعلماء اولین شهردار قزوین، مکاتبات اداری، نامه‌های مردم، بیش از ۲۰۰۰ سند از حوزه‌های شهرداری و نیز اسنادی در خصوص شرکت‌های زیر مجموعه شهرداری، مثل شرکت آب و برق به معرض دید گذاشته شده‌است.
ثبت ملی
این اثر در تاریخ ۲۷ بهمن ۱۳۷۸ با شماره ۲۵۸۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.
